2023-05-03 17:42:12 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
अमरचन्द्रयतिकृता-
[ प्रतानः २-
C
बाधः । अतोऽसौ स्ववाच्य
ज
णयाऽवगमयति । प्रयोजनं तु गुप्ताऽसभ्या
शत्रुघ्नस्त्वम्’ इति । अत्र अशत्रुघ्ने शत्रुघ्नशब्दप्रयोगात् स्वार्थबाधः । शत्रुघ्नशब्दश्च
अशत्रु
शत्रुघ्नशब्दाभिधेयनृपरूपताप्रतिपादनम् । 'कर्
दर्भग्रहणायोगात् मुख्यार्थ
लक्षणाव्यापारेण लक्ष्यते । एवं द्विरेफद्विपानुलोम्यलावण्यादयो रूढिशब्दाः, तत एतेषु
रूढिलक्षणा । 'गङ्गायां घोषः' इत्यादौ प्रयोजनात् लक्षणा । प्रयोजनं च पावित्र्यादि
व्यङ्ग्यम् । तत्त्वमिदम्
लक्षणेति व्यापारद्वयम् । प्रयोजनलक्षणायां तु शब्दस्य वाचको, लाक्षणिको, व्य
श्चेति नामत्रयम् । अभिधा, लक्षणा, व्यञ्जनं चेति व्यापारत्रयम् । रूढिलक्षणायान्तु
व्यङ्ग्यप्रयोजनाभावात् शब्दस्य न व्यञ्जकता न व्यञ्जनव्यापारः ।
शब्दव्यापारो निरन्तरार्थनिष्ठोऽभिधा मता ।
स तु सव्यवधानार्थनिष्ठो भवति लक्षणा ॥ १७८ ॥
सव्यवधानो मुख्यार्थबाधादिहेतुत्रयान्तरितो यो लक्ष्यस्तटादिरर्थस्तत्र विश्रान्तः
शब्दव्यापारो लक्षणा । अभिधैव मुख्या
प्रसरति, तत्पुच्छभूतैव लक्षणा ।
शुद्धोपचार
उपादानलक्षणाऽऽद्या परा लक्षणलक्षणा ॥ १७९ ॥
उपादानं स्वसिद्ध्यर्थं पराक्षेपः । यथा 'पुरे कुन्ताः प्रविशन्ति' । अत्र कुन्तैः
स्वप्रवेशसिद्ध्यर्थं स्वसंयोगिनः पुरुषा आक्षिप्यन्ते तत उपादानेनेयं लक्षणा ।
परार्थं स्वार्पणं लक्षणेन लक्षणलक्षणा ।
·>
यथा
मर्पयतीतीत्यादौ लक्षणेन लक्षणा । अयमभिप्रायः
अन्यमर्
वदन्नन्यमुपादत्ते तत्रोपादानेन लक्षणा । इमौ द्वावपि भेदौ शुद्धौ, उपचारेणाऽमिश्र-
त्वात् । यथा 'गौर्वाहीकः' इत्यत्र वस्त्वन्तरे वस्त्वन्तरमुपचर्
उपचारमिश्राऽपि चतुर्विधा ।
सादृश्यागौणसारोपा गौणसाध्यवसानिका ॥ १८० ॥
गौर्वाहिको गौरेवाऽयम्
*
यत्रोपमानगतगुणतुल्यगुणयोगलक्षणं पुरःसरी
तौ गौणौ भेदौ, गुणेभ्य आगतत्वात् गौणशब्दवाच्
........................................सम्बन्धान्तरतः पुनः ।
विज्ञेया शुद्धसारोपा शुद्धसाध्यवसानिका ।