2023-04-12 04:24:55 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१३४
[ प्रतानः ४-
तदातौ दुष्कृतं विघ्नः
तपसा वर्ण्यलक्ष्माप्राप्तौ जितवस्तुनः किञ्कृितं विः कल्पनीयम् । यथा -
कमलं शम्भोरम्भोमूत्तें: सेवया मुखोपमामयास्यच्चेन्नित्याश्रितभृङ्गबन्धनं नाकरिष्यत् ।
विष्णुपद सेवासुकृतेन विष्णुपदी तत्कीर्तितुलनां प्राप्नुयायदि नीचगमनं न कुर्यात् ॥
अमरचन्द्रयतिकृता-
यथा-कमलं
तहातावपरं शुभम् ॥ १५० ॥
तपसा वर्ण्यशोभाप्राप्तौ सदृशवस्तुनोऽन्यदपि श्रेयः सम्भाव्यम् ।
जलवासादिभिर्मुखोपमां प्राप्य लक्ष्मीस्थानं राजहंससेव्यं च बभूव । जलवासादिभिः
पाञ्चजन्यो नारीकण्ठोपमानं प्राप्य लक्ष्मीपतेरपि करारविन्दानुग्राह्यो बभूव ॥
श्रेयस्तदाप्तौ दोषेऽपि
-
तपसा वर्ण्यस्योपमा प्राप्तौ सदृशवस्तुनः सदोषस्यापि श्रेयः कल्पनीयम् । यथा -
जलवासादिभिमुखोपमां प्राप्तं कमलं सकण्टकमपि देवशिरांस्यविरोहति । विष्णुपद -
सेवया गङ्गा यत्कार्तिसमतां प्राप्य नाचगामिन्यपि शिवशिरःसंश्रयाऽऽसीत् ॥
तदातौ नर्त्तनादिकम् ।
तपसा वर्ण्यापमाप्राप्तौ हर्षण सदृशवस्तुनो नर्तनादीनि कल्पनीयानि । अमूनि
यथा.
-
नृत्योत्कन्धकरता स्मेरगौरवापीडपुष्टता ॥ १५१ ॥
आश्रितातिथिविप्रादिदानं देवादिपूजनम् ।
यथा - जलवासादिना स्त्रीमुखोपमां प्राप्य कमलं वातचलित पत्रैर्नृत्यं रचयति ।
राज्ञः स्थैर्योपमां प्राप्य मेरुरुत्कन्धरोऽभूत् । गम्भीर्यापमां प्राप्य जलधिः सर्वदिग्व्यापी
बभूव । मतिसमतां प्राप्य बृहस्पतिर्देवगुरुतां गतः । मुकेशकेशोपमां प्राप्य कलापी
शिखाच्छलादापोडं धत्ते । स्थैर्योपमां प्राप्य गिरिः शिरस्थमेघावलिव्याजान्मुकुटं
घने । राज्ञः स्थैथेपमां प्राप्य मेरुः स्थूलांऽभूत् । मुखशांभां प्राप्य चन्द्रः स्वाश्रित-
चकोरान् स्वेच्छया ज्योत्स्नापानं कारयति । मुखलक्ष्मीं लब्ध्वा कमलं हंसद्विजान-
तिथीन् भृङ्गानाहारदानैः प्रीणयति । मुखापमां प्राप्य चन्द्रेण स्वकलया शिवपूजा कृता ।
एवं चले नृत्यम्, उच्चे गर्वोत्कन्धरता, विस्तीर्ण स्मेरता, पूज्ये गौरवं, शिरःस्थवस्तु-
न्यापीड:, स्थूले पुष्टता कल्पनाया । इत्याद्यनेकोल्लेखैरर्थः कल्पपीयः ॥
अर्थोत्पत्तये प्रकारान्तरमाह-
द्वेष्यस्याङ्गसुहृद्भङ्गैः
वर्ण्यवस्तुना जितो यः पदार्थस्तस्य वण्यं तावद् द्वेष्यम् । ततो द्वेष्यस्य वर्ण्यख्य
यान्यङ्गानि तेषां साम्येन उहृदूपारणे यानि वस्तूनि तेषां जितपाश्र्वाद्भङ्गः कल्पनीयः ।
यथा - नार्या कुवाभ्यां जितः कुम्भी नारो मुखमित्राणि कमलान्युन्मूलयति । नार्या
मध्यजितः सिंहो नारीनेत्रमित्राणि मृगकुलानि भिनत्ति ॥
-
अङ्गविद्वेषिपोषणैः ॥ १५२ ॥
॥
द्वेष्यस्याङ्गानां समतया द्वेषिरूपाणि यानि वस्तूनि तेषां जितपदार्थ पाश्र्वत्पाषर्ण
कार्यम् । यथा -- राज्ञा प्रतापजितो रविः राजयशांमित्र वन्द्रद्वेषिणः कमलानि सश्राकानि
[ प्रतानः ४-
तदातौ दुष्कृतं विघ्नः
तपसा वर्ण्यलक्ष्माप्राप्तौ जितवस्तुनः किञ्कृितं विः कल्पनीयम् । यथा -
कमलं शम्भोरम्भोमूत्तें: सेवया मुखोपमामयास्यच्चेन्नित्याश्रितभृङ्गबन्धनं नाकरिष्यत् ।
विष्णुपद सेवासुकृतेन विष्णुपदी तत्कीर्तितुलनां प्राप्नुयायदि नीचगमनं न कुर्यात् ॥
अमरचन्द्रयतिकृता-
यथा-कमलं
तहातावपरं शुभम् ॥ १५० ॥
तपसा वर्ण्यशोभाप्राप्तौ सदृशवस्तुनोऽन्यदपि श्रेयः सम्भाव्यम् ।
जलवासादिभिर्मुखोपमां प्राप्य लक्ष्मीस्थानं राजहंससेव्यं च बभूव । जलवासादिभिः
पाञ्चजन्यो नारीकण्ठोपमानं प्राप्य लक्ष्मीपतेरपि करारविन्दानुग्राह्यो बभूव ॥
श्रेयस्तदाप्तौ दोषेऽपि
-
तपसा वर्ण्यस्योपमा प्राप्तौ सदृशवस्तुनः सदोषस्यापि श्रेयः कल्पनीयम् । यथा -
जलवासादिभिमुखोपमां प्राप्तं कमलं सकण्टकमपि देवशिरांस्यविरोहति । विष्णुपद -
सेवया गङ्गा यत्कार्तिसमतां प्राप्य नाचगामिन्यपि शिवशिरःसंश्रयाऽऽसीत् ॥
तदातौ नर्त्तनादिकम् ।
तपसा वर्ण्यापमाप्राप्तौ हर्षण सदृशवस्तुनो नर्तनादीनि कल्पनीयानि । अमूनि
यथा.
-
नृत्योत्कन्धकरता स्मेरगौरवापीडपुष्टता ॥ १५१ ॥
आश्रितातिथिविप्रादिदानं देवादिपूजनम् ।
यथा - जलवासादिना स्त्रीमुखोपमां प्राप्य कमलं वातचलित पत्रैर्नृत्यं रचयति ।
राज्ञः स्थैर्योपमां प्राप्य मेरुरुत्कन्धरोऽभूत् । गम्भीर्यापमां प्राप्य जलधिः सर्वदिग्व्यापी
बभूव । मतिसमतां प्राप्य बृहस्पतिर्देवगुरुतां गतः । मुकेशकेशोपमां प्राप्य कलापी
शिखाच्छलादापोडं धत्ते । स्थैर्योपमां प्राप्य गिरिः शिरस्थमेघावलिव्याजान्मुकुटं
घने । राज्ञः स्थैथेपमां प्राप्य मेरुः स्थूलांऽभूत् । मुखशांभां प्राप्य चन्द्रः स्वाश्रित-
चकोरान् स्वेच्छया ज्योत्स्नापानं कारयति । मुखलक्ष्मीं लब्ध्वा कमलं हंसद्विजान-
तिथीन् भृङ्गानाहारदानैः प्रीणयति । मुखापमां प्राप्य चन्द्रेण स्वकलया शिवपूजा कृता ।
एवं चले नृत्यम्, उच्चे गर्वोत्कन्धरता, विस्तीर्ण स्मेरता, पूज्ये गौरवं, शिरःस्थवस्तु-
न्यापीड:, स्थूले पुष्टता कल्पनाया । इत्याद्यनेकोल्लेखैरर्थः कल्पपीयः ॥
अर्थोत्पत्तये प्रकारान्तरमाह-
द्वेष्यस्याङ्गसुहृद्भङ्गैः
वर्ण्यवस्तुना जितो यः पदार्थस्तस्य वण्यं तावद् द्वेष्यम् । ततो द्वेष्यस्य वर्ण्यख्य
यान्यङ्गानि तेषां साम्येन उहृदूपारणे यानि वस्तूनि तेषां जितपाश्र्वाद्भङ्गः कल्पनीयः ।
यथा - नार्या कुवाभ्यां जितः कुम्भी नारो मुखमित्राणि कमलान्युन्मूलयति । नार्या
मध्यजितः सिंहो नारीनेत्रमित्राणि मृगकुलानि भिनत्ति ॥
-
अङ्गविद्वेषिपोषणैः ॥ १५२ ॥
॥
द्वेष्यस्याङ्गानां समतया द्वेषिरूपाणि यानि वस्तूनि तेषां जितपदार्थ पाश्र्वत्पाषर्ण
कार्यम् । यथा -- राज्ञा प्रतापजितो रविः राजयशांमित्र वन्द्रद्वेषिणः कमलानि सश्राकानि