karṇāṭaka-saṅgīta-śabda-kośa /518

ಸಂಗೀತ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಕೋಶ
 
ಹೆಸರು. ಇವು ಕಾಲ, ಮಾರ್ಗ, ಕ್ರಿಯ, ಅಂಗ, ಗ್ರಹ, ಜಾತಿ, ಕಳಾ, ಲಯ,

ಯತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸ್ತಾರ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಐದು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಮಹಾಪ್ರಾಣ

ಗಳೆಂದೂ, ಉಳಿದವುಗಳನ್ನು ಉಪಪ್ರಾಣಗಳೆಂದೂ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ (ವಿವರಗಳಿಗೆ

ನೋಡಿ-ತಾಳದಶಪ್ರಾಣಗಳು).
 

 
ದಶವಿಧ ಗಮಕಗಳು -
ಭಾರತೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಬಗೆಯ

ಗಮಕಗಳು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿವೆ.
 

ಆರೋಹ ಮವರೋಹಂಚ ಢಾಲುಸ್ಸುರಿತ ಕಂಪಿತಾಃ !

ಆಹತ ಪ್ರತ್ಯಾಹತಶ್ಚ ತ್ರಿಪುಶ್ಚಾಂದೋಳ ಮೂರ್ಛನಾಃ - ಕೊಹಲ.

ಇವು ಯಾವುವೆಂದರೆ ಆರೋಹ, ಅವರೋಹ, ಢಾಲು, ಸ್ಟುರಿತ, ಕಂಪಿತ, ಆಹತ,

ಪ್ರತ್ಯಾಹತ, ತ್ರಿಪುಚ್ಛ, ಆಂದೋಳ, ಮೂರ್ಛನ,
 
೫೧೨
 

ಆರೋಹ-ಇದು ಸುಂದರವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಆರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ

ಸ ರಿ ಗ ಮ ಪ ದ ನಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
 

ಅವರೋಹ-ಇದು ಅವರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುವ ಗಮಕ, ಉದಾ :
 
ಅವರೋಹ-ಇದು ಅವರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುವ ಗಮಕ, ಉದಾ :-
ಸ ನಿ ದ ಪ ಮ ಗ ರಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
 
೩.
 

ಢಾಲು-ಒಂದು ಸ್ವರಸ್ಥಾನದಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ

ಸ್ವರವನ್ನು ರಾಗಭಾವಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಕಂಪಿಸಿ ನುಡಿಸುವುದು ಷಷ್ಟದಿಂದ ಪಂಚಮವನ್ನೂ

ಅಥವಾ ಮಧ್ಯಮವನ್ನೋ ಅಧವಾ ಗಾಂಧಾರ, ರಿಷಭವನ್ನೂ ಮುಟ್ಟುವುದು.
ಸಪ, ಸಮ, ಸಗ, ಸರಿ, ಸಸ
 
ಉದಾ :
 
೪
 

ಸಪ, ಸಮ, ಸಗ, ಸರಿ, ಸಸ
ಕ್ಷುರಿತ ಸಸ, ರಿರಿ, ಮುಂತಾದ ಜಂಟಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿನ

ಸ್ವರಗಳೊಡನೆ ಕಂಪಿಸಿ ಮೇಲಿನ ಸ್ವರಗಳ ಛಾಯೆ ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
 

ರುವ ಗಮಕ.
 

೫. ಕಂಪಿತ-ಸ್ವರವನ್ನು ಒಂದಕ್ಷರ ಕಾಲದಷ್ಟು ಕಂಪಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ

ಸ್ವರದ ಛಾಯೆಯು ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
 

೬. ಆಹತ ಸರಿ, ರಿಗ, ಗಮ, ಮಪ, ಪದ, ದನಿ, ನಿಸ ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ

ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು
 
2.
 

ಪ್ರತ್ಯಾಹತ ಸನಿ, ನಿದ, ದಪ, ಪಪ-ಇದು ಆಹತದ ಗಮಕದ

ವಿರುದ್ಧವಾದ ರೀತಿಯ ಗಮಕ,
 

ತ್ರಿಪುಚ್ಛ-ಸಸಸ, ರಿರಿರಿ, ಗಗಗ, ಮಮಮ, ಪಪಪ ಎಂಬಂತೆ

ಮೂರು ಸ್ವರಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು.
 

ಆಂದೋಳ-ಇಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವ ರೀತಿಯು

ಉಯ್ಯಾಲೆಯಲ್ಲಿ ತೂಗಾಡಿದಂತಿರುತ್ತದೆ.
 

ಉದಾ : ಸ ರಿ ಸ ಸಾ ಪ ರಿ ಗ ರಿ ಮ ಮ ಇತ್ಯಾದಿ.