2023-06-25 23:30:46 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
ಸಂಗೀತ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಕೋಶ
ಹೆಸರು. ಇವು ಕಾಲ, ಮಾರ್ಗ, ಕ್ರಿಯ, ಅಂಗ, ಗ್ರಹ, ಜಾತಿ, ಕಳಾ, ಲಯ,
ಯತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸ್ತಾರ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಐದು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಮಹಾಪ್ರಾಣ
ಗಳೆಂದೂ, ಉಳಿದವುಗಳನ್ನು ಉಪಪ್ರಾಣಗಳೆಂದೂ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ (ವಿವರಗಳಿಗೆ
ನೋಡಿ-ತಾಳದಶಪ್ರಾಣಗಳು).
ದಶವಿಧ ಗಮಕಗಳು - ಭಾರತೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಬಗೆಯ
ಗಮಕಗಳು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿವೆ.
ಆರೋಹ ಮವರೋಹಂಚ ಢಾಲುಸ್ಸುರಿತ ಕಂಪಿತಾಃ !
ಆಹತ ಪ್ರತ್ಯಾಹತಶ್ಚ ತ್ರಿಪುಶ್ಚಾಂದೋಳ ಮೂರ್ಛನಾಃ - ಕೊಹಲ.
ಇವು ಯಾವುವೆಂದರೆ ಆರೋಹ, ಅವರೋಹ, ಢಾಲು, ಸ್ಟುರಿತ, ಕಂಪಿತ, ಆಹತ,
ಪ್ರತ್ಯಾಹತ, ತ್ರಿಪುಚ್ಛ, ಆಂದೋಳ, ಮೂರ್ಛನ,
೫೧೨
ಆರೋಹ-ಇದು ಸುಂದರವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಆರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ
ಸ ರಿ ಗ ಮ ಪ ದ ನಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
ಉದಾ :
ಅವರೋಹ-ಇದು ಅವರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುವ ಗಮಕ, ಉದಾ :-
ಸ ನಿ ದ ಪ ಮ ಗ ರಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
೩.
ಢಾಲು-ಒಂದು ಸ್ವರಸ್ಥಾನದಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ
ಸ್ವರವನ್ನು ರಾಗಭಾವಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಕಂಪಿಸಿ ನುಡಿಸುವುದು ಷಷ್ಟದಿಂದ ಪಂಚಮವನ್ನೂ
ಅಥವಾ ಮಧ್ಯಮವನ್ನೋ ಅಧವಾ ಗಾಂಧಾರ, ರಿಷಭವನ್ನೂ ಮುಟ್ಟುವುದು.
ಸಪ, ಸಮ, ಸಗ, ಸರಿ, ಸಸ
ಉದಾ :
೪
ಕ್ಷುರಿತ ಸಸ, ರಿರಿ, ಮುಂತಾದ ಜಂಟಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿನ
ಸ್ವರಗಳೊಡನೆ ಕಂಪಿಸಿ ಮೇಲಿನ ಸ್ವರಗಳ ಛಾಯೆ ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
ರುವ ಗಮಕ.
೫. ಕಂಪಿತ-ಸ್ವರವನ್ನು ಒಂದಕ್ಷರ ಕಾಲದಷ್ಟು ಕಂಪಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ
ಸ್ವರದ ಛಾಯೆಯು ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
೬. ಆಹತ ಸರಿ, ರಿಗ, ಗಮ, ಮಪ, ಪದ, ದನಿ, ನಿಸ ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ
ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು
2.
ಪ್ರತ್ಯಾಹತ ಸನಿ, ನಿದ, ದಪ, ಪಪ-ಇದು ಆಹತದ ಗಮಕದ
ವಿರುದ್ಧವಾದ ರೀತಿಯ ಗಮಕ,
ತ್ರಿಪುಚ್ಛ-ಸಸಸ, ರಿರಿರಿ, ಗಗಗ, ಮಮಮ, ಪಪಪ ಎಂಬಂತೆ
ಮೂರು ಸ್ವರಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು.
ಆಂದೋಳ-ಇಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವ ರೀತಿಯು
ಉಯ್ಯಾಲೆಯಲ್ಲಿ ತೂಗಾಡಿದಂತಿರುತ್ತದೆ.
ಉದಾ : ಸ ರಿ ಸ ಸಾ ಪ ರಿ ಗ ರಿ ಮ ಮ ಇತ್ಯಾದಿ.
ಹೆಸರು. ಇವು ಕಾಲ, ಮಾರ್ಗ, ಕ್ರಿಯ, ಅಂಗ, ಗ್ರಹ, ಜಾತಿ, ಕಳಾ, ಲಯ,
ಯತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸ್ತಾರ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಐದು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಮಹಾಪ್ರಾಣ
ಗಳೆಂದೂ, ಉಳಿದವುಗಳನ್ನು ಉಪಪ್ರಾಣಗಳೆಂದೂ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ (ವಿವರಗಳಿಗೆ
ನೋಡಿ-ತಾಳದಶಪ್ರಾಣಗಳು).
ದಶವಿಧ ಗಮಕಗಳು - ಭಾರತೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ಬಗೆಯ
ಗಮಕಗಳು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿವೆ.
ಆರೋಹ ಮವರೋಹಂಚ ಢಾಲುಸ್ಸುರಿತ ಕಂಪಿತಾಃ !
ಆಹತ ಪ್ರತ್ಯಾಹತಶ್ಚ ತ್ರಿಪುಶ್ಚಾಂದೋಳ ಮೂರ್ಛನಾಃ - ಕೊಹಲ.
ಇವು ಯಾವುವೆಂದರೆ ಆರೋಹ, ಅವರೋಹ, ಢಾಲು, ಸ್ಟುರಿತ, ಕಂಪಿತ, ಆಹತ,
ಪ್ರತ್ಯಾಹತ, ತ್ರಿಪುಚ್ಛ, ಆಂದೋಳ, ಮೂರ್ಛನ,
೫೧೨
ಆರೋಹ-ಇದು ಸುಂದರವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಆರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ
ಸ ರಿ ಗ ಮ ಪ ದ ನಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
ಉದಾ :
ಅವರೋಹ-ಇದು ಅವರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುವ ಗಮಕ, ಉದಾ :-
ಸ ನಿ ದ ಪ ಮ ಗ ರಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
೩.
ಢಾಲು-ಒಂದು ಸ್ವರಸ್ಥಾನದಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ
ಸ್ವರವನ್ನು ರಾಗಭಾವಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಕಂಪಿಸಿ ನುಡಿಸುವುದು ಷಷ್ಟದಿಂದ ಪಂಚಮವನ್ನೂ
ಅಥವಾ ಮಧ್ಯಮವನ್ನೋ ಅಧವಾ ಗಾಂಧಾರ, ರಿಷಭವನ್ನೂ ಮುಟ್ಟುವುದು.
ಸಪ, ಸಮ, ಸಗ, ಸರಿ, ಸಸ
ಉದಾ :
೪
ಕ್ಷುರಿತ ಸಸ, ರಿರಿ, ಮುಂತಾದ ಜಂಟಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿನ
ಸ್ವರಗಳೊಡನೆ ಕಂಪಿಸಿ ಮೇಲಿನ ಸ್ವರಗಳ ಛಾಯೆ ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
ರುವ ಗಮಕ.
೫. ಕಂಪಿತ-ಸ್ವರವನ್ನು ಒಂದಕ್ಷರ ಕಾಲದಷ್ಟು ಕಂಪಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲಿನ
ಸ್ವರದ ಛಾಯೆಯು ಬರುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು.
೬. ಆಹತ ಸರಿ, ರಿಗ, ಗಮ, ಮಪ, ಪದ, ದನಿ, ನಿಸ ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ
ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು
2.
ಪ್ರತ್ಯಾಹತ ಸನಿ, ನಿದ, ದಪ, ಪಪ-ಇದು ಆಹತದ ಗಮಕದ
ವಿರುದ್ಧವಾದ ರೀತಿಯ ಗಮಕ,
ತ್ರಿಪುಚ್ಛ-ಸಸಸ, ರಿರಿರಿ, ಗಗಗ, ಮಮಮ, ಪಪಪ ಎಂಬಂತೆ
ಮೂರು ಸ್ವರಗಳ ಸಮೂಹವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು.
ಆಂದೋಳ-ಇಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವ ರೀತಿಯು
ಉಯ್ಯಾಲೆಯಲ್ಲಿ ತೂಗಾಡಿದಂತಿರುತ್ತದೆ.
ಉದಾ : ಸ ರಿ ಸ ಸಾ ಪ ರಿ ಗ ರಿ ಮ ಮ ಇತ್ಯಾದಿ.