2023-04-09 09:21:49 by Vidyadhar Bhat
This page has not been fully proofread.
प्रथमा दृष्टि: ।
३
अत्र तार्क्ष्य इति । यत्र यत्र पदं साधु तत्र तत् व्युतसंस्कृति । तत्र
अर्धे यथा-
भवन्त्येव गुणास्तेषां तिष्ठन्ते ये सदन्ति ।
कीरा धीरालये देवीरुद्भिरन्ति वचस्ततीः ॥
अत्र तहमै कस्तिष्ठतं इत्यत्र प्रकाशनार्थे नियमनमात्मनेपदस्य
गतिनिवृत्यर्थे त्वसाधुव । तस्मात् 'ये तिष्ठन्ति सदन्ति इति पठ
नीयम् ।
नन्विदं पदं साधु भवत्येव । परन्तु हन्तीति पदमुपसन्दानं
यथा गमनार्थे तथा तिष्ठत इति पदं विना चतुर्थीमसमर्थमित्य स्व-
रसादाह-
--
तत्तड्याकरणासाधु पदं वा च्युतसंस्कृति ॥
तत्तध्याकरणति । यथा भाषया यरकाव्यं क्रियते तद्भाषासाधुता
प्रयोजकव्याकरणासाध्वित्यर्थः । तेन प्राकृत भाषाघारब्धकाव्यदोषस-
ङ्ग्रहः । यथा-
--
महाराजनयं पाणिस्तव कल्पद्रुमायते ।
अमुना दीयते यस्मादर्थेिभ्यः फलमीप्लितम् ॥
अत्र महाराजनिति । 'धराधीश भवत्पाणिर्भुवि कल्पद्रुमायते इति
पठनीयम् ।
पदं तथा समाम्नातमपि व्याकरणादिभिः ॥ ७ ॥
कव्यनादरपात्रं यदप्रयुक्तं तदुच्यते ॥
तथेति दुश्च्यवनपदस्य शकत्वप्रकारकप्रतीतो सामर्थ्यमध्यस्ति,
परन्तु कवनामप्रयोगविषयत्वादप्रयुक्तत्वमित्यर्थः । न च निहतार्थेन
सङ्करः, अनेकार्थत्वाभावात् । नाऽप्यवाचकेन तात्पर्यविषयधर्मप्रकारक-
प्रतीतेर्जनकत्वात् । यथा -
--
पङ्कासक्किमतो लोकान् सत्कुर्वन्ति न साधवः ।
पद्मानिशामुखे भासा न भासयति चन्द्रमाः ॥
३
अत्र तार्क्ष्य इति । यत्र यत्र पदं साधु तत्र तत् व्युतसंस्कृति । तत्र
अर्धे यथा
भवन्त्येव गुणास्तेषां तिष्ठन्ते ये सदन्ति ।
कीरा धीरालये देवीरुद्भिरन्ति वचस्ततीः ॥
अत्र तहमै कस्तिष्ठतं इत्यत्र प्रकाशनार्थे नियमनमात्मनेपदस्य
गतिनिवृत्यर्थे त्वसाधुव । तस्मात् 'ये तिष्ठन्ति सदन्ति इति पठ
नीयम् ।
नन्विदं पदं साधु भवत्येव । परन्तु हन्तीति पदमुपसन्दानं
यथा गमनार्थे तथा तिष्ठत इति पदं विना चतुर्थीमसमर्थमित्य स्व-
रसादाह-
तत्तड्याकरणासाधु पदं वा च्युतसंस्कृति ॥
तत्तध्याकरणति । यथा भाषया यरकाव्यं क्रियते तद्भाषासाधुता
प्रयोजकव्याकरणासाध्वित्यर्थः । तेन प्राकृत भाषाघारब्धकाव्यदोषस-
ङ्ग्रहः । यथा-
महाराजनयं पाणिस्तव कल्पद्रुमायते ।
अमुना दीयते यस्मादर्थेिभ्यः फलमीप्लितम् ॥
अत्र महाराजनिति । 'धराधीश भवत्पाणिर्भुवि कल्पद्रुमायते इति
पठनीयम् ।
पदं तथा समाम्नातमपि व्याकरणादिभिः ॥ ७ ॥
कव्यनादरपात्रं यदप्रयुक्तं तदुच्यते ॥
तथेति दुश्च्यवनपदस्य शकत्वप्रकारकप्रतीतो सामर्थ्यमध्यस्ति,
परन्तु कवनामप्रयोगविषयत्वादप्रयुक्तत्वमित्यर्थः । न च निहतार्थेन
सङ्करः, अनेकार्थत्वाभावात् । नाऽप्यवाचकेन तात्पर्यविषयधर्मप्रकारक-
प्रतीतेर्जनकत्वात् । यथा -
पङ्कासक्किमतो लोकान् सत्कुर्वन्ति न साधवः ।
पद्मानिशामुखे भासा न भासयति चन्द्रमाः ॥