काव्यडाकिनि /51
This page has not been fully proofread.
पञ्चमी दृष्टिः ।
लग्धार्थ: । कमेण यथा-
करं किरीटी वदनं विवस्वान् पदं पृथा चक्षुरपि क्षपेशः ।
रूपं रमा यस्य यमो यशांसि स्तौति स्तवैः, सोऽस्तु हरिर्हिताय ॥
अत्राऽनुप्रासानुरोधेन स्तुतिः कृता, न पुनः पुराणादिना तथा
कथितमस्तीति प्रसिद्धिविरोधः ।
करकलितकनककङ्कणनिक्काणः कर्णयोरनयोः ।
सहचार । सहजमनोहरचरणे । किं सौख्यमाख्याति !!
अत्र विवक्षित विवेकेन वाच्यार्थस्य न काऽपि चारुतेत्यपुष्टाते.
बाऽनुप्रासस्य वैफल्यम् ।
कष्टमिष्टेन संश्लिष्टा स्पष्टदष्टौष्ठसम्पुटा ।
दृष्टया निश्चेष्ट्रयाऽचष्ट बिम्बौष्ठी नष्टचेष्टताम् ॥
अत्र श्रुत्युद्वेजकवर्णन्यासः शृङ्गारे न युज्यत इत्युपनागरिकावृत्ति.
विरोधः ।
अ
गतार्थः ।
हरिणायतनेत्राणां हरिणा वंशिकास्वनैः ।
हते चित्ते बभ्रुवुस्ता हरिणाननकान्तयः ॥
यमकस्य पादत्रयगतत्वेन यमनं दोषः, सोऽप्रयुक्तत्वेन
परिमाणजातिगतं न्यूनत्वमधिकत्वं चा यत्रोपमायामुपमानस्य, तत्र
सहचरभिन्नत्वं दोषः । क्रमेण यथा-
प्रालेयभूभृतः शैत्यमासीच्चन्दन बिन्दुवत् ।
चाण्डाल इव कर्माणि कृतवानसि साम्प्रतम् ॥
रसातलसमा नाभिः सुमेरुसदृशौ स्तनौ ।
भूचक्रसन्निभा श्रोणी त्रैलोक्यं तव जृम्भते ॥
चकवाकोऽयमध्यास्ते पद्मासन इवाम्बुजम् ।
इत्यादावमहद्भिः सह महतां महद्भिः सहाऽमहतां चौपम्याभिधानं
सहचरभिन्नत्वपर्यवसन्नम् ।
लग्धार्थ: । कमेण यथा-
करं किरीटी वदनं विवस्वान् पदं पृथा चक्षुरपि क्षपेशः ।
रूपं रमा यस्य यमो यशांसि स्तौति स्तवैः, सोऽस्तु हरिर्हिताय ॥
अत्राऽनुप्रासानुरोधेन स्तुतिः कृता, न पुनः पुराणादिना तथा
कथितमस्तीति प्रसिद्धिविरोधः ।
करकलितकनककङ्कणनिक्काणः कर्णयोरनयोः ।
सहचार । सहजमनोहरचरणे । किं सौख्यमाख्याति !!
अत्र विवक्षित विवेकेन वाच्यार्थस्य न काऽपि चारुतेत्यपुष्टाते.
बाऽनुप्रासस्य वैफल्यम् ।
कष्टमिष्टेन संश्लिष्टा स्पष्टदष्टौष्ठसम्पुटा ।
दृष्टया निश्चेष्ट्रयाऽचष्ट बिम्बौष्ठी नष्टचेष्टताम् ॥
अत्र श्रुत्युद्वेजकवर्णन्यासः शृङ्गारे न युज्यत इत्युपनागरिकावृत्ति.
विरोधः ।
अ
गतार्थः ।
हरिणायतनेत्राणां हरिणा वंशिकास्वनैः ।
हते चित्ते बभ्रुवुस्ता हरिणाननकान्तयः ॥
यमकस्य पादत्रयगतत्वेन यमनं दोषः, सोऽप्रयुक्तत्वेन
परिमाणजातिगतं न्यूनत्वमधिकत्वं चा यत्रोपमायामुपमानस्य, तत्र
सहचरभिन्नत्वं दोषः । क्रमेण यथा-
प्रालेयभूभृतः शैत्यमासीच्चन्दन बिन्दुवत् ।
चाण्डाल इव कर्माणि कृतवानसि साम्प्रतम् ॥
रसातलसमा नाभिः सुमेरुसदृशौ स्तनौ ।
भूचक्रसन्निभा श्रोणी त्रैलोक्यं तव जृम्भते ॥
चकवाकोऽयमध्यास्ते पद्मासन इवाम्बुजम् ।
इत्यादावमहद्भिः सह महतां महद्भिः सहाऽमहतां चौपम्याभिधानं
सहचरभिन्नत्वपर्यवसन्नम् ।