काव्यडाकिनि /44
This page has not been fully proofread.
काव्यडाकिन्याः
अत्राघरे नखरक्षतं कामशास्त्रविरुद्धम् । एवमन्येष्वपि शास्त्रेषु
विरोधो विभावनीयः ।
प्रकाशित विरुद्धत्वं प्रकाश्याऽर्थविरुद्धता ॥
यथा-
यथा दूरं व्रजत्येषा कीर्तिर्हदयभूपतेः ।
तथा तथाऽतिविस्तीर्णा गिरेरिव महानदी ॥
अत्रोपमया कीर्तेः सर्वव्यापित्वरूपः प्रकाश्यार्थी विरुध्यते
विरुद्धमतिकारितायास्तु शब्दस्य विरुद्धत्वमिह त्वर्थस्येति भेदः ।
अप्राप्तपदतात्पर्यगोचरप्रतियोगिता ॥ ११ ॥
यत्रार्थस्य भवेत्तत्र साकाङ्क्षत्वं विदुर्बुधाः ॥
अप्राप्तमनुपस्थितं यत्पदं तत्तात्पर्यगोचरान्वयप्रतियोगी यत्रार्थ
इत्यर्थः । यथा -
क्रीडावेश्मनि कारितं नृपतिना धूतं स्वमध्ये पुन-
यंद्वान्धारनृपेण तत्र रचितो व्याजस्ततोऽपि क्षमा ।
चाऽपमानं निजं
राज्यं चात्मसमं कथं नरपतिर्भीमाप्रजो मृष्यते ॥
पाञ्चालीचिकुरावकर्षणामतस्तं
अत्र राज्यमित्युपेक्षितुमित्याकाङ्क्षति ।
स्यात् सहचरभिन्नत्वं भणितिर्महता सहाऽसतां यत्र ॥१२॥
इदमुपलक्षणम् । अमहता सह महतामभिधाने बोध्यम् । यथा-
हंसो मन्थरसञ्चारैः काकः शकुनसूचकैः ।
कोकिला मधुरालापैराचारैर्भाति भूसुरः ॥
अत्र हंसादिभिरुत्कृष्टैः सह काकस्य कथनम् ।
यथा वा--
तपात्ययेन मण्डूका मूषकाः सस्यवृद्धितः ।
मीना जलोदयात्सन्तो मोदन्ते तीर्थसन्निधेः ।
अत्राघरे नखरक्षतं कामशास्त्रविरुद्धम् । एवमन्येष्वपि शास्त्रेषु
विरोधो विभावनीयः ।
प्रकाशित विरुद्धत्वं प्रकाश्याऽर्थविरुद्धता ॥
यथा-
यथा दूरं व्रजत्येषा कीर्तिर्हदयभूपतेः ।
तथा तथाऽतिविस्तीर्णा गिरेरिव महानदी ॥
अत्रोपमया कीर्तेः सर्वव्यापित्वरूपः प्रकाश्यार्थी विरुध्यते
विरुद्धमतिकारितायास्तु शब्दस्य विरुद्धत्वमिह त्वर्थस्येति भेदः ।
अप्राप्तपदतात्पर्यगोचरप्रतियोगिता ॥ ११ ॥
यत्रार्थस्य भवेत्तत्र साकाङ्क्षत्वं विदुर्बुधाः ॥
अप्राप्तमनुपस्थितं यत्पदं तत्तात्पर्यगोचरान्वयप्रतियोगी यत्रार्थ
इत्यर्थः । यथा -
क्रीडावेश्मनि कारितं नृपतिना धूतं स्वमध्ये पुन-
यंद्वान्धारनृपेण तत्र रचितो व्याजस्ततोऽपि क्षमा ।
चाऽपमानं निजं
राज्यं चात्मसमं कथं नरपतिर्भीमाप्रजो मृष्यते ॥
पाञ्चालीचिकुरावकर्षणामतस्तं
अत्र राज्यमित्युपेक्षितुमित्याकाङ्क्षति ।
स्यात् सहचरभिन्नत्वं भणितिर्महता सहाऽसतां यत्र ॥१२॥
इदमुपलक्षणम् । अमहता सह महतामभिधाने बोध्यम् । यथा-
हंसो मन्थरसञ्चारैः काकः शकुनसूचकैः ।
कोकिला मधुरालापैराचारैर्भाति भूसुरः ॥
अत्र हंसादिभिरुत्कृष्टैः सह काकस्य कथनम् ।
यथा वा--
तपात्ययेन मण्डूका मूषकाः सस्यवृद्धितः ।
मीना जलोदयात्सन्तो मोदन्ते तीर्थसन्निधेः ।