काव्यडाकिनि /40
This page has not been fully proofread.
३४
काव्यडाकिन्याः
विश्वरूप कैरवकुलं किं न प्रकाशं व्रजेत, इति दर्शनेषु न चन्द्रस्य गुण-
स्तत्र रेवामाहात्म्यमेव पानेषु तस्य गुण इत्यर्थो दुरुहः ।
पुनरुक्तत्वमर्थस्य यत्रार्थस्य पुनर्ग्रहः ॥
तत्तु द्विविधं पदार्थवाक्यार्थभेदात् । क्रमेण यथा-
रे रे पाप ! दशास्य ! तस्करपते ! रे मेघनादादयो !
वाणीमत्र शृणुध्वमुद्भटतमां सत्यामिमां सङ्गरे ।
आशां श्रीरघुनन्दनस्य शिरसा लब्धाऽद्य लङ्कामितो
युष्माभिः सह रावणेन सहितां द्रागुत्क्षिपाम्यम्बुधौ ।
अत्र 'रेरे दशास्य' इति 'युष्माभिः' इति चोके सति रावणपदार्थः
पुनरुक्तः ।
-
स्थितवति रणभूमौ सन्धुनाने धनुर्ज्या
रजनिचरचयानामन्त के राघवेऽस्मिन् ।
अलमलमतिभीत्या रामभद्रे कपीन्द्राः !
समरभुवि सचापे किंभवं वो भयं स्यात् ॥
अत्र द्वितीयवाक्यार्थः पुनरुक्तः ।
निर्हेतुत्वं भवेत्तत्र हेतुर्यत्र न चोच्यते ॥ ७ ॥
अर्थात् कार्ये कथिते हेत्वनुक्तिः । न च विभावनालङ्कारऽतिव्या-
तिरिति वाच्यं, तत्र प्रसिद्धहेतुनिषेधो हेत्वन्तरविभावन, मत्र तु हेत्वन-
भिधानमेव । यथा -
पूर्व यस्य वधाय वानरपर प्रतिशा कृता
श्रीरामेण वशं गतोऽपि समरे स त्वत्पिता रावणः ।
जोवनेव मयोज्झितो हनुमता काकुत्स्थभक्तात्मना
त्वामध्यद्य न हन्मि पश्य सपदि त्वं जीवलोकानिमान् ॥
काव्यडाकिन्याः
विश्वरूप कैरवकुलं किं न प्रकाशं व्रजेत, इति दर्शनेषु न चन्द्रस्य गुण-
स्तत्र रेवामाहात्म्यमेव पानेषु तस्य गुण इत्यर्थो दुरुहः ।
पुनरुक्तत्वमर्थस्य यत्रार्थस्य पुनर्ग्रहः ॥
तत्तु द्विविधं पदार्थवाक्यार्थभेदात् । क्रमेण यथा-
रे रे पाप ! दशास्य ! तस्करपते ! रे मेघनादादयो !
वाणीमत्र शृणुध्वमुद्भटतमां सत्यामिमां सङ्गरे ।
आशां श्रीरघुनन्दनस्य शिरसा लब्धाऽद्य लङ्कामितो
युष्माभिः सह रावणेन सहितां द्रागुत्क्षिपाम्यम्बुधौ ।
अत्र 'रेरे दशास्य' इति 'युष्माभिः' इति चोके सति रावणपदार्थः
पुनरुक्तः ।
-
स्थितवति रणभूमौ सन्धुनाने धनुर्ज्या
रजनिचरचयानामन्त के राघवेऽस्मिन् ।
अलमलमतिभीत्या रामभद्रे कपीन्द्राः !
समरभुवि सचापे किंभवं वो भयं स्यात् ॥
अत्र द्वितीयवाक्यार्थः पुनरुक्तः ।
निर्हेतुत्वं भवेत्तत्र हेतुर्यत्र न चोच्यते ॥ ७ ॥
अर्थात् कार्ये कथिते हेत्वनुक्तिः । न च विभावनालङ्कारऽतिव्या-
तिरिति वाच्यं, तत्र प्रसिद्धहेतुनिषेधो हेत्वन्तरविभावन, मत्र तु हेत्वन-
भिधानमेव । यथा -
पूर्व यस्य वधाय वानरपर प्रतिशा कृता
श्रीरामेण वशं गतोऽपि समरे स त्वत्पिता रावणः ।
जोवनेव मयोज्झितो हनुमता काकुत्स्थभक्तात्मना
त्वामध्यद्य न हन्मि पश्य सपदि त्वं जीवलोकानिमान् ॥