काव्यडाकिनि /10
This page has not been fully proofread.
काव्यडाकिन्या:
अत्र पद्मानिति । अत्र 'वा पुंसि पद्मम्' इति । यद्यपि पद्मशब्दः पुंल्लि
ने पठितस्तथाऽपि मूलक विभिर्न प्रयुक्तः । न च कोशे प्रयुक्त एव, तस्य
साधुता मात्र प्रदर्शकत्वात् ।
शाब्दिकाख्यातमप्यर्थ न बोधयति यत्पदम् ॥ ८ ॥
अन्तरेणोपसन्दानमसमर्थं तदुच्यते ॥
शाब्दिकेति । वैयाकरणपठितमपीत्यर्थः । अवाचकस्योपसन्दाने-
नाऽपि विवक्षितार्थबोधकत्वाभावात् । निहतार्थस्य त्वावलम्बना प्रसि
द्धार्थप्रत्यायकत्वात् । अत्र विलम्बेनाऽपि म विवक्षितार्थबोध इति वि
शेषः । यथा-
कैरवबन्धुकरग्रहमयादिव व्याकुला हन्ति ।
अस्तं गतवति मिहिरे कैरवशरणं सरोजश्रीः ॥
-
अत्र हन्तीति पदस्य गमनार्थत्वाभिप्रायेण प्रयुक्तस्योपसन्दानं वि-
ना तदर्थशक्केरभावात् ।
प्रसिद्धेनाऽप्रसिद्धोऽथ यस्यार्थेन विधीयते ॥ ९ ॥
तत्पदं व्यर्थमुदितं निहतार्थं विचक्षणैः ॥
प्रसिद्धेनेति । रुढ्या झटिति बोधितेनेत्यर्थः । अप्रसिद्ध इति योगेन
बिलम्बपूर्वमुपस्थापित इत्यर्थः ।
कचस्ते वारिजं तन्धि । मीनौ तब घिलोचने ।
मृणाली बाहुयुगली सरसी प्रतिभासि नः ॥
अत्र वारिजपदस्य पद्मरूपः प्रसिद्धोऽर्थः शैवालरूपमप्रसिद्ध मर्थे स्थ
गयति ।
व्यनक्ति निन्दास्तोत्रे यत्पदं स्तोतव्यनिन्द्ययोः ॥१०॥
तात्पर्यागोचरीभूते तत्स्यादनुचितार्थकम् ॥
अत्र तात्पर्यागोचरीभूते इति विशेषणं व्याजस्तुतिनिधारणाय, तत्र
अत्र पद्मानिति । अत्र 'वा पुंसि पद्मम्' इति । यद्यपि पद्मशब्दः पुंल्लि
ने पठितस्तथाऽपि मूलक विभिर्न प्रयुक्तः । न च कोशे प्रयुक्त एव, तस्य
साधुता मात्र प्रदर्शकत्वात् ।
शाब्दिकाख्यातमप्यर्थ न बोधयति यत्पदम् ॥ ८ ॥
अन्तरेणोपसन्दानमसमर्थं तदुच्यते ॥
शाब्दिकेति । वैयाकरणपठितमपीत्यर्थः । अवाचकस्योपसन्दाने-
नाऽपि विवक्षितार्थबोधकत्वाभावात् । निहतार्थस्य त्वावलम्बना प्रसि
द्धार्थप्रत्यायकत्वात् । अत्र विलम्बेनाऽपि म विवक्षितार्थबोध इति वि
शेषः । यथा-
कैरवबन्धुकरग्रहमयादिव व्याकुला हन्ति ।
अस्तं गतवति मिहिरे कैरवशरणं सरोजश्रीः ॥
-
अत्र हन्तीति पदस्य गमनार्थत्वाभिप्रायेण प्रयुक्तस्योपसन्दानं वि-
ना तदर्थशक्केरभावात् ।
प्रसिद्धेनाऽप्रसिद्धोऽथ यस्यार्थेन विधीयते ॥ ९ ॥
तत्पदं व्यर्थमुदितं निहतार्थं विचक्षणैः ॥
प्रसिद्धेनेति । रुढ्या झटिति बोधितेनेत्यर्थः । अप्रसिद्ध इति योगेन
बिलम्बपूर्वमुपस्थापित इत्यर्थः ।
कचस्ते वारिजं तन्धि । मीनौ तब घिलोचने ।
मृणाली बाहुयुगली सरसी प्रतिभासि नः ॥
अत्र वारिजपदस्य पद्मरूपः प्रसिद्धोऽर्थः शैवालरूपमप्रसिद्ध मर्थे स्थ
गयति ।
व्यनक्ति निन्दास्तोत्रे यत्पदं स्तोतव्यनिन्द्ययोः ॥१०॥
तात्पर्यागोचरीभूते तत्स्यादनुचितार्थकम् ॥
अत्र तात्पर्यागोचरीभूते इति विशेषणं व्याजस्तुतिनिधारणाय, तत्र