2023-02-19 13:59:30 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
४ अध्यायः]
५ पारदारिकमधिकरणम् ।
२८३
यथामनीषितमिति यथेप्सितम् । इयमेवाकृतपरस्परपरिग्रहौ (यथा
संप्रयुज्येतेति त्रिविधं कार्यं संपादयति ।) यथा तावनुरज्येते यथा कृत-
परस्परपरिग्रहौ संप्रयुज्येते तत्रिविघं कार्य संपादयति । दूत निसृष्टार्थेति
इदं करणीय मित्येतावतोऽर्थस्य निसृष्टत्वात् ।
अस्या विषयमाह -
सा प्रायेण संस्तुतसंभाषणयोः । नायिकया प्रयुक्ता असंस्तु-
तसंभाषणयोरपि । कौतुकाञ्चानुरूपौ युक्ताविमौ परस्परस्येत्यसं-
स्तुतयोरपि ॥
संभाष्यत इति संभाषा संभाषणम् । 'कृत्यल्युटो बहुलम्' इति ल्युट् ।
संस्तुतौ च तौ संभाषणौ च । यदि वा संस्तुतं च संभाषणं च ययोरस्तीति
मत्वर्थीयोऽकारः । तयोः प्रायेण दृश्यते । अन्यतरप्रयुक्ता विषयशुद्धिगोचर-
त्वात् नायिकया च प्रयुक्तया प्रायेण संस्तुतभाषणयोरपि परिचितावेव केवलं
नं तु संभाषणमनयोरस्ति । यत इदमुक्तम् – 'आदौ परिचयं कुर्यात्ततश्च
परिभाषणम्' इति । तथा संभाषमाणोऽपि नायकः संस्तवत्वात्सुसाधन
इति प्रायेण दृश्यते । न तु नायिकेति । प्रायेण युक्ताविमौ समानशील-
वयस्त्वात्परस्परसंयोजने युक्ताविति निसृष्टार्थाया यदा कौतुकमुत्पद्यते
तस्माच्चासंस्तुतयोरपि द्रष्टव्या न तु प्रायेण । तथाविधार्थस्य कादाचि-
त्कत्वात् ।
कार्यैकदेशमभियोगैकदेशं चोपलभ्य शेषं संपादयतीति परि-
मितार्था ॥
कार्यस्याभियोगस्यैकदेशमसमापितमन्यतरस्मादुपलभ्य
पादयतीति परिमितार्था । परिमितः परिच्छिन्नोऽर्थोऽस्या इति ।
शेषमसमापितं सं-
विषयमाह --
सा दृष्टपरस्पराकारयोः भविरलदर्शनयोः ॥
१. 'अयं'. २. 'निसृष्टार्थत्वात्', 'विस्पष्टार्थत्वात् ३. 'संस्तुतपरिभाषणयोः .
४. 'कौतूहलात'. ५. 'समापयति'.
५ पारदारिकमधिकरणम् ।
२८३
यथामनीषितमिति यथेप्सितम् । इयमेवाकृतपरस्परपरिग्रहौ (यथा
संप्रयुज्येतेति त्रिविधं कार्यं संपादयति ।) यथा तावनुरज्येते यथा कृत-
परस्परपरिग्रहौ संप्रयुज्येते तत्रिविघं कार्य संपादयति । दूत निसृष्टार्थेति
इदं करणीय मित्येतावतोऽर्थस्य निसृष्टत्वात् ।
अस्या विषयमाह -
सा प्रायेण संस्तुतसंभाषणयोः । नायिकया प्रयुक्ता असंस्तु-
तसंभाषणयोरपि । कौतुकाञ्चानुरूपौ युक्ताविमौ परस्परस्येत्यसं-
स्तुतयोरपि ॥
संभाष्यत इति संभाषा संभाषणम् । 'कृत्यल्युटो बहुलम्' इति ल्युट् ।
संस्तुतौ च तौ संभाषणौ च । यदि वा संस्तुतं च संभाषणं च ययोरस्तीति
मत्वर्थीयोऽकारः । तयोः प्रायेण दृश्यते । अन्यतरप्रयुक्ता विषयशुद्धिगोचर-
त्वात् नायिकया च प्रयुक्तया प्रायेण संस्तुतभाषणयोरपि परिचितावेव केवलं
नं तु संभाषणमनयोरस्ति । यत इदमुक्तम् – 'आदौ परिचयं कुर्यात्ततश्च
परिभाषणम्' इति । तथा संभाषमाणोऽपि नायकः संस्तवत्वात्सुसाधन
इति प्रायेण दृश्यते । न तु नायिकेति । प्रायेण युक्ताविमौ समानशील-
वयस्त्वात्परस्परसंयोजने युक्ताविति निसृष्टार्थाया यदा कौतुकमुत्पद्यते
तस्माच्चासंस्तुतयोरपि द्रष्टव्या न तु प्रायेण । तथाविधार्थस्य कादाचि-
त्कत्वात् ।
कार्यैकदेशमभियोगैकदेशं चोपलभ्य शेषं संपादयतीति परि-
मितार्था ॥
कार्यस्याभियोगस्यैकदेशमसमापितमन्यतरस्मादुपलभ्य
पादयतीति परिमितार्था । परिमितः परिच्छिन्नोऽर्थोऽस्या इति ।
शेषमसमापितं सं-
विषयमाह --
सा दृष्टपरस्पराकारयोः भविरलदर्शनयोः ॥
१. 'अयं'. २. 'निसृष्टार्थत्वात्', 'विस्पष्टार्थत्वात् ३. 'संस्तुतपरिभाषणयोः .
४. 'कौतूहलात'. ५. 'समापयति'.