2023-02-19 13:59:14 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
S
१०. अध्यायः]
२ सांप्रयोगिकमधिकरणम् ।
परस्परमीतिकरैरात्मभावानुवर्तनैः ।
क्षणात्क्रोधपरावृत्तैः क्षणात्मीतिविलोकितैः ॥
हल्लीसकक्रीडन कैर्गायनैर्लोटरासकैः ।
रागलोलार्द्रनयनैश्चन्द्रमण्डलवीक्षेणैः ॥
आद्ये संदर्शने जाते पूर्व ये स्युर्मनोरथाः ।
पुनर्वियोगे दुःखं च तस्य सर्वस्य कीर्तनैः ॥
कीर्तनान्ते च रागेण परिष्व: सचुम्बनैः ।
तैस्तै भावै: संयुक्तो यूँनो रागो विवर्धते ॥
तत्रेत्यारम्भेऽवसाने चोभयत्राप्येतद्वक्ष्यमाणकं भवति । अवसानेऽपीति ।
अपिशब्दादारम्भेऽपीति । प्रीतिः स्त्रियाः पुंसश्च स्नेहः । उपचारैः सग्ग-
न्धादिभिः पानादिभिश्च । उपस्कृतेत्यमिवर्धिता । सविसम्मकथायोगै-
रिति । सविश्वासाभिः कथाभिः सविश्वासैश्व योगैः । रर्ति विसृष्टिलक्षणा
परामुत्कृष्टां जनयते । कारणस्य तथाविधत्वात् । तत्र विसम्भयोगम-
धिकृत्याह – परस्परप्रीतिकरैरिति । स्त्रीपुंसयोस्तदन्ते सुखकरैः । कैरि-
त्याह - आत्मभावानुवर्तनैरिति । आत्माभिप्रायेण यान्यनुवर्तनान्यालि-
ङ्गनादीनि । अनुवर्त्यन्ते एमिरिति कृत्वा । क्षणक्रोधपरावृत्तैः क्षणप्रीति-
विलोकनैरिति । अन्तरा प्रणयकलहात्क्षणक्रोघेन यानि परावर्तनानि पुनः
प्रसादात्क्षणं प्रीत्या यानि विलोकनानि तैः । सेहो विवर्धत इति प्रति-
पदं योज्यम् । हल्लीसकक्रीडनकै रिति । हल्लीसकक्रीडनं येपु गीतेषु । य-
थोक्तम् – 'मण्डलेन च यत्स्त्रीणां नृत्तं हल्लीसकं तु तत् । नेता तत्र
मवेदेको गोपस्त्रीणां यथा हरिः ॥' लाटरासकैरन्योन्यदेशीयैः । तेषां
श्रव्यत्वाद्गीतविशेषणमेतत् । रागलोलार्द्रनयनैरिति । रागेण चञ्चलानि
सवाष्पाणि च नयनानि येषु गीतकेषु । अनेन रक्तकण्ठत्वं दर्शयति ।
चन्द्रमण्डलवीक्षणैरिति मनोहारिवस्तूपलक्षणम् । एतेऽनुवर्तनादयो विस-
म्भयोगाः । विश्वासेन प्रयुज्यमानत्वात् । विसम्मकथामधिकृत्याह-
-
१८१
१. 'नाट्यरासकै: '. २. 'वीक्षित.'. ३. 'ये भावा ये मनोरया.'. ४ 'तस्य च प्रतिकी-
र्तनै.'. ५. 'कीर्तितानां च'. ६. 'तैस्तैः स्वभावैः सयुचैः'. ७. 'यूनो.'; 'यूनां'.
१०. अध्यायः]
२ सांप्रयोगिकमधिकरणम् ।
परस्परमीतिकरैरात्मभावानुवर्तनैः ।
क्षणात्क्रोधपरावृत्तैः क्षणात्मीतिविलोकितैः ॥
हल्लीसकक्रीडन कैर्गायनैर्लोटरासकैः ।
रागलोलार्द्रनयनैश्चन्द्रमण्डलवीक्षेणैः ॥
आद्ये संदर्शने जाते पूर्व ये स्युर्मनोरथाः ।
पुनर्वियोगे दुःखं च तस्य सर्वस्य कीर्तनैः ॥
कीर्तनान्ते च रागेण परिष्व: सचुम्बनैः ।
तैस्तै भावै: संयुक्तो यूँनो रागो विवर्धते ॥
तत्रेत्यारम्भेऽवसाने चोभयत्राप्येतद्वक्ष्यमाणकं भवति । अवसानेऽपीति ।
अपिशब्दादारम्भेऽपीति । प्रीतिः स्त्रियाः पुंसश्च स्नेहः । उपचारैः सग्ग-
न्धादिभिः पानादिभिश्च । उपस्कृतेत्यमिवर्धिता । सविसम्मकथायोगै-
रिति । सविश्वासाभिः कथाभिः सविश्वासैश्व योगैः । रर्ति विसृष्टिलक्षणा
परामुत्कृष्टां जनयते । कारणस्य तथाविधत्वात् । तत्र विसम्भयोगम-
धिकृत्याह – परस्परप्रीतिकरैरिति । स्त्रीपुंसयोस्तदन्ते सुखकरैः । कैरि-
त्याह - आत्मभावानुवर्तनैरिति । आत्माभिप्रायेण यान्यनुवर्तनान्यालि-
ङ्गनादीनि । अनुवर्त्यन्ते एमिरिति कृत्वा । क्षणक्रोधपरावृत्तैः क्षणप्रीति-
विलोकनैरिति । अन्तरा प्रणयकलहात्क्षणक्रोघेन यानि परावर्तनानि पुनः
प्रसादात्क्षणं प्रीत्या यानि विलोकनानि तैः । सेहो विवर्धत इति प्रति-
पदं योज्यम् । हल्लीसकक्रीडनकै रिति । हल्लीसकक्रीडनं येपु गीतेषु । य-
थोक्तम् – 'मण्डलेन च यत्स्त्रीणां नृत्तं हल्लीसकं तु तत् । नेता तत्र
मवेदेको गोपस्त्रीणां यथा हरिः ॥' लाटरासकैरन्योन्यदेशीयैः । तेषां
श्रव्यत्वाद्गीतविशेषणमेतत् । रागलोलार्द्रनयनैरिति । रागेण चञ्चलानि
सवाष्पाणि च नयनानि येषु गीतकेषु । अनेन रक्तकण्ठत्वं दर्शयति ।
चन्द्रमण्डलवीक्षणैरिति मनोहारिवस्तूपलक्षणम् । एतेऽनुवर्तनादयो विस-
म्भयोगाः । विश्वासेन प्रयुज्यमानत्वात् । विसम्मकथामधिकृत्याह-
-
१८१
१. 'नाट्यरासकै: '. २. 'वीक्षित.'. ३. 'ये भावा ये मनोरया.'. ४ 'तस्य च प्रतिकी-
र्तनै.'. ५. 'कीर्तितानां च'. ६. 'तैस्तैः स्वभावैः सयुचैः'. ७. 'यूनो.'; 'यूनां'.