कादम्बरी /98

शबरसेनापतिः ]
 
पूर्वभागः ।
 
तपत्रानुकारिणा मधुकरकुलेन तमालपल्लवेनेव निवारितातपम्, [^१]आलोलपल्लवव्याजेन भुजबल-
निर्जितया भयप्रयुक्तसेवया विन्ध्याटव्येव करतले नापमृज्यमा नगण्डस्थल [^२]स्वेदेदलेखम्, आपाट-
लया लया [^३]हरिणकुलकालरात्रिसंध्यायमानया शोणितार्द्रयेव दृष्ट्या रें[^४]रञ्जयन्तमिवाशा [^५]विभागानाम्,
[^६]जानुलम्बेन [^७]कुञ्जरकरप्रमाणमिव गृहीत्वा निर्मितेन [^८]चण्डिकारुधिर- बलि [^९]प्रेरदानायाऽसकृन्निशि-
तशखोस्त्रोल्लेखविष मितशिखरेण भुजयुगलेनोपशोभितम्, अन्तरांन्त [^१०]रालमान्तरालग्ना ऽऽदयानश्यान- हरिणरुधिर-
बिन्दुना खेस्वेदजलकै [^११]कणिकाचितेन गुञ्जा [^१२]फलैलमिक्षैःश्रै: करिकुम्भमुक्ताफलैरिव 'रँ[^१३]रचिताभरणेन विन्ध्य
[^१४]शिलाविशालेन [^१५]वक्षःस्थलेनोवाद्भासमानम्, अविरतश्रमाभ्यासार् [^१६]दुल्लिखितोदरम्, इभमदमलिन-
६५
 
भा
 
[ टि ]-- मायूर मै[^1]मयूरसंबन्धि यदातपत्रं तदनुकारिणा मधुकरकुलेन भ्रमरसमुदायेन । केनेव । तमालपल्लवेनेव तापिच्छ-
किसलयेनेव निवारितो दूरीकृत आतपः सूर्यालोको यस्य स तथा तम् । आलोलेति । विन्ध्याटव्या विन्ध्य-
वनस्थल्या लोला- [^2]श्चञ्चला ये पल्लवाः किसलयानि तेषां व्याजेन छलेन करर्तलेन हस्तेनेवापसृज्यमाना गण्ड-
स्थलवेदलेखा यस्य तम् । विन्ध्याटवीं विशिनष्टि - भुजेति । भुजयोर्यद्वबलं वीर्यं तेन निर्जितया पराजि -
तया । भयेति । भयमातङ्कस्तेन प्रयुक्तारब्धा सेवा यया । दृष्ट्या चक्षुषा । कीदृश्या आपाटलयेषच्छेतरक्तया ।
छे्वतरक्तया । मृगेति । मृगकुलानां हरिणवंशानां या क्षयरात्रिर्विनाशयामिनी तस्याः संध्यायमानया सायंका-
लवदाचरितया शोणितायेव रक्तलिप्तयेव रञ्जयन्तं [^3]शोभर्य॑य न्तम् । केषाम् । आशाविभागानां दिग्विभागानाम् ।

अत्र [^4]कर्मणि षष्ठी । जान्विति । भुजयोर्युगलं बाहुद्वन्द्वं तेनोपशोभितं विराजमानम् । भुजयुग्मं विशेषयन्नाह -
जान्विति । जानुर्नलकीलस्तत्पर्यन्तं चावलम्बेनायतेन । महापुरुषलक्षणमिदम् । कुञ्जरेति । कुञ्जरो गजस्तस्य
म करप्रमाणं शुण्डपडाप्रमाणं गृहीत्वेव निर्मितेन कृतेन । चण्डिकेति । चण्डिका काली तस्या रुधिरबलिप्रदाना -
यासकृन्निरन्तरं निशितानि तेजितानि यानि शस्त्राणि तेषामुल्लेखो घर्षणं तेन विषमितं स्थपुं [^5]पुटितं शिखरं भुजामं
ग्रं यस्य स तथा तेन । चक्षुरिति । [^6]चक्षुःस्थलेन नेत्रस्थानेनोत्प्राबल्येन भासमानं शोभमानम् । चक्षुःस्थलं
विशिनष्टि - लग्नेति । अन्तरा मध्ये लग्नाश्यानाशुष्का हरिणस्य मृगस्य यदुधिरं रक्तं तस्य बिन्दवो यस्मिन्
तेन । स्वेदेति । स्वेदजलं प्रस्वेदवारि तस्य कणिकाः क्षुद्ररजः कणिकास्ताभिराचितेन व्याप्तेन । रक्तश्वेतसादृश्योप-
मानमाह - गुप्तेति । रचितं विरचितमाभरणं भूषणं यस्य तत्तथा तेन । कैः । करिकुम्भमुक्ताफलैरिव

हस्तिशिरःपिण्डरसोद्भवैरिव । कीदृशैः । गुञ्जाफलानि प्रसिद्धानि तैर्मिश्रः संयुक्तः । विन्ध्येति । विन्ध्यपर्वतस्य
जलबालकाद्रेर्या शिला तद्वद्विशालेन विस्तीर्णेन । अविरतेति । अविरतं निरन्तरं यः शक्त्यतिशयार्थं
 
-
 
टिप्प० -
 
[^1]F. माथूयूरं यत्पिच्छं बर्हहं तदेव तस्य वा यत् आातपत्रं छत्रं तदनुकारिणेति पाठो युक्तः ।

[^2 भा]F. आलोलाः पल्लवास्तव्स्य कपोलस्त्रेवेदलेखां प्रोञ्छन्ति, तत्रोत्प्रेक्षा – विन्ध्याटवी भुजबलेन निर्जिता, अत
एव भयवशात् प्रयुक्तसेवा भाआरब्धसेवना । तत एव पल्लवानां ध्व्याजेन सा विन्ध्याटव्येनव करतलेन
तस्य स्वेदान् प्रोज्ञ्छतीत्युत्प्रेक्षाशयः ।
[^3]F. रक्तीकुर्वन्तमित्यर्थः ।
[^4]F. कर्मणः शेषत्वविवक्षायां मातुः
स्प स्मरतीतिवत् षष्ठीति मार्मिकैर्वोबोध्यम् ।
[^5]F. क्षतकिणैरुच्चावचीकृतमित्यर्थः ।
[^6]F. टीकाकारो आन्तशिरो-
मणिः 'रचिता - भरणविन्ध्यशिला विशाले'त्यादिविशेषणानि वक्षःस्थलस्यैव न चक्षुषः । अत एव

वक्षःस्थलेन इति मूलस्थितपाठानुसारं सर्ववं संगमनीयम् । व्याख्या स्वन्त्रत्या प्
त्वत्रत्या ग्राह्या । वक्षःस्थलं
स्वेदजलबिन्दुभियर्व्याप्तं यसस्य हि मध्ये मध्ये ईषच्छुष्का हरिणरुधिरबिन्दवोपि लग्नाः । अत एवोत्प्रेक्षा

यत्-गुआ ञ्जाफलमिनैःश्रै: गजमौक्तिकैरिव रचिताभरणमिति व्याख्याशयः ।
 
पाठा० -
 
[^१]G. आलोलकर्णपलव.
 
-
 

[^२]G. स्वेदसलिल,
 
.
[^३]G. मृगकुलक्षयरात्रि.
[^४ र]G. रञ्जयुयन्तमाशा.
[^५]G. विभागाम्.

[^६]G. आजानुलम्बिना.
[^७]G. वनकुञ्जर, दिक्कुअर. ञ्जर.
[^८]G. कालिका .
[^९]G. प्रदानार्थमसकृत्.
[^१०]G. अन्तरालमा. ग्ना.
[^११]G. कणचितेम.
न.
[^१२]G. विमिश्रैः.
[^१३]G. विरचिता.
[^१४]G. विन्ध्यशिलातल.
[^१५]G. कक्षस्थलेन, चक्षुःस्थलेन.
[^१६]G. उल्लिखिताम्बरम्.
 

९ का०