कादम्बरी /87
This page has been fully proofread once and needs a second look.
क्षेपाः क्षप-
५४
कादम्बरी ।
यन्ति स्म ।
एकस्
हॅ
जननी मे [^६]परलोकमग
रशेफालिका
[ टि ]-- पुनः कीदृशेन । असाधारणेन तन्मात्रवृत्तिना गुरुणा परावृत्तेने तथा प्रहतो व्यापादितो यो हरिणो मृगस्तस्य रुधिरं
रक्तं तेनानुरक्तारुणीकृता या शार्दूलस्य सिंहस्य नखकोटिर्नखराधं तद्वत्पाटलेन श्वेतरक्तेन चक्षुपुटेन त्रोटीसंपुटेन
दत्त्वा दत्त्वा । वारंवारं तेभ्यो भक्ष्यदानं वितीर्येत्यर्थः । ततो दिवसकार्यानन्तरम् । तस्मिन्निति । तस्मिन्वृक्ष-
कुहरे क्रोड उत्सङ्गस्तदन्तर्निहितास्तन्मध्यस्थापितास्तनया अपत्यानि यैस्ते तथा । अन्वयस्तु पूर्वमुक्तः ।
एकस्मिंश्चेति । एकस्मिञ्जीर्णकोटरे चिरकालीननिष्कुहे जायया पत्त्या सह निवसत आसेदुषः पश्चिमे
प्रान्त्ये वयसि दायां वर्तमानस्य स्थितवतः कथमपि महता कष्टेन पितुर्जनकस्य विधिवशाद्दैववशात् । अह
मित्यात्मनिर्देशः । एको नापरः सूनुः सुतोऽभवमजनिषैम् । अतिप्रबलेति । मम जायमानस्यैवोत्पद्यमानस्यैव
अतिप्रबलया अत्यन्तया प्रसववेदनया प्रसूतिव्यथयाभिभूता पीडिता सती मे मम जननी परलोकं भवान्तरम
गमदासीत् । अभिमतेति । अभिमताया अभीष्टाया जायाया विनाशेन मरणेन रोदनादिरूपः शोक
दुःखितोऽपि । अपिः स्नेहदार्ढ्यसूचकः । खलु निश्चितम् । तातः पिता, पटुः स्पष्टः प्रसरो विस्तारो यस्यैवं-
भूतमपि शोकं दुःखं मम सुतस्य पुत्रस्य स्नेहादभ्यंन्तर एव मध्य एव निरुध्यावरुध्यैकाकी पत्नीवि-
युक्तो ममैव यत्संवर्धनं वृद्धिस्तस्यामेव परः तत्परोऽभवत् । अतीति । अतिपरिणतमत्यन्तं पक्कं वयो
यस्य स तथा । अतिजरीयानित्यर्थः । किं कुर्वन् । एतादृशीं पक्षसंततिं वाजसमूहमुद्वहन्दधत् । इतः पक्ष-
संततिं विशेषयन्नाह—कुशेति । कुशो दर्भधीर जीर्णवस्त्रखण्डं तदनुकरोति तत्सादृश्यं भजति या सा ताम् ।
वार्धक्यवशादल्पानि स्तोकान्य व शिष्टान्युर्वरितानि जीर्णानि पुरातनानि पिच्छानि बर्हाणि तेषां जालं तेन
जर्जरां विशीर्णाम् । अवेति । अवस्रस्तो गलितोंऽसदेशो यस्याः सा ताम् । अथवा स्कन्धदेशादवस्रस्तां-
देशा तामत एव शिथिलां लथामदृढावयवसंयोगाम् । अपेति । अपगतो दूरीभूत उत्पतने वियद्गमने
संस्कारः शक्तिविशेषो यस्याः सा ताम् । उपेति । उपारूढः प्राप्तो यः कम्पश्चलनं तस्य भावस्तत्ता तया ।
चः समुच्चये । संतापकारिणीं दुःखदायिनीमङ्गलनां जरां वृद्धावस्थामिव बिधुन्वैन्परित्यजन्निवाकठोरं यच्छेफा-
लिका निर्गुण्डी तस्याः कुसुमं पुष्पं तस्य यन्नालं तद्वत्पिञ्जरेण । कलमेति ! कलमस्य या मञ्जरी तस्या
टिप्प० -1 गुरुणा महता अपत्यप्रेरणा संतानस्त्रेहेनेत्याशयः । 2 अन्तिमे इत्यर्थः । 3 अजनिषी-
त्याशयः । 4 वृद्धावस्थया यः वीरीरकम्पो भवति तत्रोत्प्रेक्षा - अङ्गलमां जरामिव विधुन्वन् कम्पयन्
इति । जरा संतापकारिणी, अत एव शरीरं कम्पयित्वा तां निपातयितुमिच्छतीत्याशयः ।
पाठा० -१ स्वस्मिन्नेव. २ सुखं क्षपाः ३ तत्र निवसतः ४ अहमेवैकः ५ प्रबलतया.
.
६ लोकान्तरम्.
.
७ अगच्छत्॰ ८ दुःखदुःखितः ९ अन्तर्निगृह्य. १० शोकवेगम्. ११ अतिपरिणततया च १२ जर्जरीम्. १३ देशाम्.
१४ संहतिम्. १५ कम्पतया च. १६ कुसुमपिअरेण, १७ क्षीर. १८ उपान्त.