कादम्बरी /78

अगस्त्याश्रमः ]
 
पूर्वभागः ।
 
विशेषकम्स्य, सुरलोकादेकहुंकार [^१]निपातितन
[^1]त-
[^२]नहुषेषप्रकटप्रभावस्य भगवतो महामुनेरगस्त्यस्य [^३]भार्य-
या
या [^४]लोपामुद्रया स्वयमुपरचितालवालकैः करपुटसलिलसेक- संवर्धितःतै: सुतनिर्विशेषषैरुपशोभितं
पादपैः, तत्पुत्रेण च गृहीतव्रते- [^५]नाषाढिना पवित्रभस्मविरचितत्रिपुण्डड्रकाभरणेन कुशचीवरवी-
[^६]वा [^७]ससा [^८]मौझञ्जमेखलाकलितमध्येन गृहीत
हे-
[^९]हरितपर्णपुटेन प्रत्युटजमटता भिक्षां दृढदस्युनाना प..

पवित्रीकृतम्, अतिप्रभूतेध्माहरणाच्च यस्मेध्मवाह इति पिता द्वितीयं नाम चकार, दिशि दिशि
[^१०]शुकहरितैश्च कदलीवनैः [^११]श्यामलीकृतपरिसरम्, सरिता च कलशयोनिपरिपीतसागर- मार्गानु-
गतयेव बद्धवेणिकया [^१२]गोदावर्या परिगतमाश्रम- पदमासीत् ।
 

 
[ टि ]-- इति कोशः । सुरेति । सुरलोका देकहुंकारेणैक हुंकृति- मात्रेण निपातितो भ्रंशितो यो नहुषो रांराजा तेन प्रकटः
स्पष्टः प्रभावो यस्य स तथा तस्य भगवतो माहात्म्यवतः । महांश्चासौ मुनिश्च महामुनिस्तस्योत्प्रकृष्टमननशीलस्य ।
पुनः कीदृशम् । पादपैर्वृक्षैरुपशोभितम् । अथ पादपान्विशिष्टि - अगस्त्येति । अगस्त्यस्य भार्यया पत्या
लोपामुद्रया स्वयमात्मनोपरचित- मालवालकमावापो येषां ते तथा तैः । करेति । करा एव पुष्टानि तैर्यः सलिलय
जलस्य सेकः सिच्चनं तेन संवर्धितैर्वृद्धिधिं प्रापितैरत एव सुतेभ्यः सूनुभ्यो निर्गतो विशेषो येभ्यस्ते तथा तैः । तत्पुत्रेण

दृढदस्युनाम्ना पवित्रीकृतम् । अथ तत्पुत्रं विशिष्टि - पालशो दण्ड आषाढः सुस विद्यते यस्यासौ स तेन । पवित्रं
यद्भस्म तेन विरचितं निर्मितम् । त्रयाणां पुण्ड्रकाणां समाहारस्त्रिपुण्ड्रकं तिलकविशेष- स्तदेवाभरणमलंकारो यस्य स
तथा । कुशेति । कुशेति । कुशा एव चीवरं वासो यस्य स तेन मौजेति । मुञ्जः शरस्तत्संबन्धिनी या मेखला
तया कलितो व्याप्तो मध्यो मध्यप्रदेशो यस्य स तथा तेन । गृहीतेति । गृहीतमात्तं हरितं नीलं पर्णपुटं पत्रपुटं
येन स तथा तेन । किं कुर्वता । उटजमुटजं प्रति प्रत्युटजं भिक्षार्थमटता पर्यटनं कुर्वता । 'पर्णशालोटजः' इति
कोशः । 'अकथितम्' इत्यनेन भिक्षामिति द्वितीया । चः पुनरर्थे । यस्य दृढदस्युनाम्नः पितागस्त्य इध्मवाह
इत्यन्वर्थं द्वितीयं नाम चकार निर्ममे । कस्मात् । अतीति । अतिप्रभूता य इध्मानस्तेषामाहरणादानयनात् ।
दिशीति । दिशि दिशि प्रत्येकदिशि शुकवद्धरितैनलैः कदलीवनै रम्भाकाननैः श्यामलीकृतः कृष्णीकृतः परिसरः
पर्यन्तभूर्यस्य तत्तथा तम् । गोदावर्येति । गोदावर्यां सरिता परिगतं परिप्राप्तम् । अथ गोदावरीं विशेषयन्नाह -
कलशेति । कलशयोनिरगस्त्यस्तेन परिपीत श्रुचु- लुकीकृतो यः सागरः समुद्रस्तस्य मार्गः पन्थास्तमनुगतयेवानु-
सत्
सृ [^2]तयेव । वेणीति । वेण्येव वेणिका । बद्धा वेणिका यया सा तथा । 'वेणी धारारयश्च' इति कोशः ।
 
टिप्प० --
 
[^1]F. वृत्रवधाद् ब्रह्महत्यामुपगते सुरपतौ स्वर्गराज्यमराजक- मालोक्य निर्जरैः स्वस्वतेजोभिः
संवर्ध्ययं नहुषः स्वर्गराज्येऽभिषिक्तः । ऐश्वर्यमदाह्द्भ्रष्टबुद्धिः स इन्द्राणीमकामयत । सासु मिश् तु ऋषिमन्त्रणया तं
संदिदेश - 'यदि महर्षिभिरूढां शिबिका मारुहाह्य मन्मन्दिरमुपगच्छसि ततस्ते भवामि' इति : दुर्बुद्धिप्रेरितो

नहुषस्तु प्रभुतथाया भृगुमुखान्महर्षीन् शिबिकावहने नियोज्य इन्द्राणीमभिसरन् त्वरितगमनाय भृगुं शिरसि
पदाऽऽजघान - 'सर्प सर्प' इति । भृगोर्जटासु निभृतं विलीनो भगवानगस्त्यस्तत्प- दाघातात्प्रकुपितः
शशाप - 'सर्प एव सन् भुवि निपत' इति महाभारतम् ।
[^2]F. अगस्त्यपरिपीततया नूनं सागरो लुसः ।
प्त: । अत एव साध्व्या गोदावर्या बद्धवेणिकया सत्या ( संस्काराकरणात् जटीभूततया बद्धा वेणिः गयायथा )
तन्मार्गानुगमनं कर्तव्यमेवेति उत्प्रेक्षाशयः ।
 
पाठा-
-
 
 
[^१]G. निपतित.
[^२]G. प्रकटन.
[^३]G. तद्भार्यया.
[^४]G. लोपामुद्रया च.
[^५]G. आषाढिनव्रतिना .
[^६]G. चीर.
[^७]G. वल्कल.

[^८]G. मुञ्ज.
[^९]G. हरिणकर्णपुटेन .
[^१०o]G. शुक्ककुल, .
[^११]G. श्यामीकृत.
[^१२]G. कावेर्या .