कादम्बरी /713

६८०
 
कादम्बरी ।
 
[ कथातपरित्याम्-
तपरित्याग गचिन्तामिनिमीलितं मां समुच्छ्रावासयन्निव विकासहासिना मुखेन सहसा प्रविश्य
हारीतोऽभ्यधात्—'भ्रातर्वैशम्पायन, दिष्टवाट्या वर्धसे । पिलुतुस्ते भगवतः श्वेतकेतोः पादमूला-
[^१]त्कपिञ्जलस्त्यावा- मेवान्विध्ष्यन्नायात' इति ।
 

 
अहं तु तच्छ्रुत्वा [^२]तत्क्षणेनोत्पन्नपक्ष इवोत्पत्त्य [^३]तत्समीपमेव प्राप्तुमभिवाच्छन्नुद्ग्रीषाव-
वावलोकी 'काक्वासौ' इति तमप्राक्षम् । स त्वकथयत् – 'एष तातपादमूले वर्तते' इति । एवंवा-
da je p de la
 
CA
 
दिनं तु तमहं पुनरवदम् - ' यद्येवं ततः प्रापयतु मां तत्रैव भगवान् । उत्ताम्यति मे हृदयं
त तद्दर्शनाय' इत्येवं वदन्नेवाप्पग्रतो गगनागमन [^४]वेगादयथा- स्थितजटाकलापम्, अनिलपथ [^५]संचरण-
चलितै काञ्चलोत्तरीयम्, तरुत्वचा दृढाबद्धपरिकरम्, अर्धत्रुटितयज्ञोपवीत सनाथास्थिशेषो-

रस्कम्, निःशेषसुरपथावतरणश्रमो [^६]च्छुछ्वसितशरीरम्, समीर- णापहँ [^७]हतमपि मरुत्पथोपं [^८]त्पतनखेद-
संभृतम्, उदकप्रवे- शान्निस्यन्दमान स्वेदमाननेन मे[^९]मदवलोकन [^१०]दुःखोद्गतं च बाष्पजललव विसर-
,
 
१
 
4
 

 
[ टि ]-- परित्याग चिन्ता तया निमीलितं मुद्रितं मां विकासेन हसतीत्येवंशीलेन विकासहासिना मुखेनाननेन समुच्छ्रास-
वासयन्निवाश्वा- सयन्निव सहसातर्कितः प्रविश्य प्रवेशं कृत्वा हारीतकोऽभ्यधादवो- चत् । किं तदित्याह - भ्रात
रिति । हे भ्रातर्हे बन्धो वैशम्पायन, त्वं दिष्ट्या भाग्येन वर्धसे । ते तव भगवतो महाश्वेतकेतोः पितुः पाद-

मूलाज्जनकचरणसमीपात्त्वामेवान्विष्यन्गवेषयन्कपिञ्जल आयात इति ।
 
टिप्प० - 1 हा विचारशून्यम् ! 'उदकप्रवेशादिव निस्यन्दमानं स्वेदम् आननेन, बाष्पलवविसरं ईक्ष-
णाभ्यां युगपदुत्सृजन्तम्' इति प्रत्यक्षं दृष्ट्वापि अन्न बहुव्रीहिः क्रियते । धिगीदृशं टीकाकारम् । अस्तु,
अत्र 'निस्यन्दमानं स्वेदम्' इत्येव पाठो बोध्यः ।
 
a
 

 
अहं तच्छ्रुत्वाकर्ण्य तत्क्षणेन तत्कालेनोत्पन्नपक्ष इव संजातवाज इवोत्पत्योड्डीय तस्य कपिअञ्जलस्य समी-
पमभ्यर्णणं निकटं प्राप्तु- मासादयितुमभिवाञ्छन्नभिलषनुद्ग्रीवः सन्नवलोकत इत्येवंशील
उगीद्ग्रीवावलोकी काक्वासाविति
तं हारीतकमत्प्राक्षम् । स तु हारीतक एव तातस्य पादमूले वर्तत इत्यकथयदित्यभ्यधात् । एवंवादिनमेवं•

ब्रुवाणं तु हारीतमहं पुनरवदमकथयम् । यद्येवं वर्तते ततो भगवान्मां तत्र प्रापयतु नाययतु । तद्दर्शनाय
तदवलोकनाय मे मम हृदयमुत्ताम्यत्युत्पततीत्येवं वदन्नग्रतः पुरो दुरात्माहं कपिञ्जलमद्राक्षं व्यलोकयमिति
दूरेणान्वयः । इतः कपिञ्जलं विशिनष्टि-- गगनेति । गगने व्योम्नयाकाश आगमनं यानं तस्य
वेगाद्रयादयथास्थितोऽस्था- नस्थितो जटाकलापो यस्य स तम् । 'जटा लग्नकचे मूले प्लक्षमां-
सिकयोर्जटा'
इति विश्वः । अनिलपथ आकाशे संचरणं संचलनं गमनं तेन चलितः कम्पित एकोऽञ्चलो वस्त्र-
प्रान्तो यस्यैवंभूत- मुत्तरीयं संव्यानं यस्य स तम् । 'प्रच्छादनं प्रावरणं संव्यामं चोत्तरी- यकम्' इति हैमः ।
तरूणां वृक्षाणां त्वचा कृत्वा दृढ आबद्धः परिकरो येन स तम् । 'भवेत्परिकरो व्राते पर्यङ्कपरिवारयोः । प्रगा-

ढगात्रिकाबन्धे विवेकारम्भयोरपि ' इति विश्वः । अर्धत्रुटितं यद्य- ज्ञोपवीतं यज्ञसूत्रं तेन सनाथं सहितमस्थि-
शेषं कीकसावशेषमुरो यस्य स तम् । निःशेषं समग्रं यत्सुरपथमाकाशं तस्मादवतरणं तस्माद्यः श्रमः खेदस्तेनो-
च्छ्वसितं शरीरं यस्य तम् । 'नभोऽन्तरिक्षं गगनमनन्तं सुरवर्त्म खम्' इत्यमरः । समीरणेन वायुनापहृतमपि

पीडितमपि मरुत्पथे यदुत्पतनं तस्माद्यः खेदस्तेन संभृतं निचितम् । जलप्रवेशाद्व्योमगङ्गाजलान्तर्गमनादा-
ननेमन मुखेन निस्यन्दमानः क्षरन्त्स्वेदो घर्मो [^1]यस्य स तम् । किं कुर्वन्तम् । बाष्पजललव- विसरं नेत्रजलकणस-

 
[^1]F. हा विचारशून्यम् ! 'उदकप्रवेशादिव निस्यन्दमानं स्वेदम् आननेन, बाष्पलवविसरं ईक्षणाभ्यां युगपदुत्सृजन्तम्' इति प्रत्यक्षं दृष्ट्वापि अत्र बहुव्रीहिः क्रियते । धिगीदृशं टीकाकारम् । अस्तु,
अत्र 'निस्यन्दमानं स्वेदम्' इत्येव पाठा० -ठो बोध्यः ।
 
[^१]G. कपिञ्जलक: .
[^२]G. तत्क्षणोत्पन्न .
[^३]G. तत्समीपं विहाय सहसैव प्राप्तुमभिवाञ्छन्; समीपं विहायसैव
प्राप्तुमभिवान्छन्.
[^४]G. उद्वेगादव्यवस्थित .
[^५]G. संचरण विघटितचरणैकाञ्चलोत्तरीयं तरुत्वचा; संचरणवेग- चलितैकाञ्चलयोत्त-
रीयतरुत्वचा.
[^६]G. आयासित .
[^७]G. अपहृतम् .
[^८]G. उत्पन्न, .
[^९]G. मद्विलोकन .
[^१०]G. दुःखागतम्.