कादम्बरी /707

६७४
 
कादम्बरी ।
 
[ कथायाम् -
 
^१]इत्येवं च कथयित्वा भं[^२]भगवाञ्जाबालिर्जराभिभवविच्छायं स्मितं कृत्वा हारीतप्रमुखान्सर्वा-
नेव [^३]तापसान्ञ्छ्राव
कानवादीतत्- 'दृष्टमायुष्मद्भिरिदमन्तःकरणापहारिणः कथारसस्याक्षेपसा-
मर्थ्यम्, यत्कथयितुं प्रवृत्तोऽस्मि तत्परित्यज्यैव कथारसात्कथयन्नतिदूरम-
तिकाक्रान्तोऽस्मि ।
तै [^४]तद्यः स कामोपहतचेताः स्वयंकृतादेवावि- नयाद्दिव्यलोकतः परिभ्रश्यन्मर्त्यलोके वैशम्पायननामा शुकनास-
नामा शुकनास [^५]सूनुरभवत्, [^६]स एवैष पुनः स्वयंकृतेनाविनयेन कोपितस्य पितुराक्रोशान्महा-
श्वेताकृताच्च [^७]सत्याधिष्ठानादस्यां शुकजातौ पतितः'
 
१.
 

 
इत्येवं बवदत्येव भगवति जाबालौ बाल्येऽपि मे सुप्तप्रबुद्धस्येव पूर्वजन्मान्तरोपात्ताः स
मस्ता एव विद्या जिह्वाग्रेऽभवन् । सकलासु च कलासु [^८]कौशलमुपजातम् । [^९]उपदेशाय मनु-
जस्येव [^१०]चेयं विस्पष्टवर्णाभिधाना भारती [^११]च संवृत्ता । विज्ञानं [^१२]च सर्ववस्तुविषयं स्मरणं च
संवृत्तम् । किं बहुना । मनुष्य- शरीराहदृते सर्वमन्यत्तत्क्षणमेव मे [ संवृत्तम् । ] [^१३]वैशम्पाय-

नस्य स एव चन्द्रापीडस्योपरि स्नेहः, सैव कॉ[^१४]कामपरवशता, स एव महाश्वेतायामनुरागः,
 

 
[ टि ]-- इत्येवं च कथयित्वाख्याय भगवाञ्जाबालिर्जराया अभिभवेन विखस्रसापराभवेन [^1]विच्छायं वैलक्ष्यं स्मितं हास्यं
कृत्वा हारी- तकप्रमुखान् सर्वानेव तापसाञ्श्रावकानवादीदब्रवीत् । आयुष्मद्भि- रिदमन्तःकरणं मनोऽपहरती-
त्येवंशीलः स तथा तस्य कथायाः प्रबन्धस्य रसस्तस्याक्षेप आकर्षस्तस्य सामर्थ्ययं बलं दृष्टम् । यदिति

हेत्वर्थे । कथयितुं वक्तुं प्रवृत्तो वक्तुमुद्युक्तोऽस्मि । तत्परित्यज्यैव विहायैव कथारसात्कथयन्ब्रुवन्नतिदूरमति -
दविष्ठमतिक्रान्तोऽतिवा- हितोऽस्मि । तत्तस्मात्कारणाद्यः कामेन कन्दर्पेणोपहतं पीडितं चेतो यस्य सः स्वयंकृता-
देव स्व।वाचीर्णादेवाविन्नयात्प्रातिकूल्याद्दिव्य- लोकतः सुरसयद्मतः परिभ्रश्यन्निपतन्मर्त्यलोके मनुष्यलोके वैशम्पायन-
नामा शुकनाससूनुरभवत् । स एवैष वैशम्पायनः स्वयंकृतेनात्मना विहितेनाविनयेन कोपितस्य रोषित य
पितुर्जनक- [^2]स्याको क्रोशादाक्षेपात्कठिन वचनान्महाश्वेता गन्धर्वपुत्री तथाया कृताद्विहिताच्च सत्यं सूनृतमेवा [^3]धिष्ठानमाश्रयो
यस्यैवंभू- ताच्छापाच्चास्यां शुकजातौ पतितः स्रस्तः । अवतीर्ण इत्यर्थः ।
 

 
इत्येवं वदति ब्रुवत्येव भगवति जाबालौ बाल्येऽपि शैशवेऽपि सुप्तः शयितः पश्चात्त्प्रबुद्धो जागरितस्तस्येव
पूर्वजन्मनि भवान्तर उपात्ता गृहीताः समस्ताः समग्रा एव विद्याः सकला एवं विद्याश्चतुर्दश जिह्वाग्रे रसनाग्रे -
ऽभवन्बभूवुः । सकलासु समग्रासु च कलासु विज्ञानेषु कौशलं दक्षत्वमुपजातं संभूतम् । उपदेशाय कथनाय

मनुजस्येव मनुष्यस्येव चेयं विस्पष्टवर्णाभिधाना प्रकटवर्णाभिधाना प्रकटा [^4]क्षैषरनाम्नी भारती सरस्वती च संवृत्ता
संजाता । सर्व-
वस्तुविषयं स्मरणं च संवृत्तम् । किं बहुना कथितेन । मनुष्य- शरीराहदृते मनुष्यशरीरं विहाय नर-
विग्रहं त्यक्त्वान्यदपरं सर्वमेव तत्क्षणमेव तत्समयमेव वैशम्पाय [^5]नस्योपनतम् । स एव चन्द्रापीडस्योपरि स्नेहश्च-
न्द्रापीडस्योपरि प्रेम, सैव पूर्वानुभूतैव कामपरवशता मदनायत्तता कंदर्पपरवशता, स एव पूर्वप्रतिपादित एव
 

 
टिप्प० – 1 विगता छाया कान्तिर्यस्य तादृशम् । 2 शुकनासस्य, दृश्यतां चन्द्रापीडोपगमे शुकना-

सस्य कोपावेशो यस्तारापीडेनोपशमितः । 3 धिक्चापल्यम् । 'सत्याभिध्यानात्' इत्येव पाठः । सत्यम

भिध्यानं च 'हे भगवनू, यदि मया देवस्य पुण्डरीकस्य दर्शनात्प्रभृति मनसा नापरः पुमांश्चिन्तितस्तदाऽय-

मलीककामी मदुदीरितायामेव जातौ पततु' इति पूर्वोक्तम् । 4 प्रकटाक्षरेति न तस्या नाम ! प्रकटाक्षरम्

( सुस्पष्टानि अक्षराणि यस्मिन् ) अभिधानं कथनं यस्यामीहशी ( वाणी ) इत्यर्थः । 5 टीकाकारकृतः

सोयं पाठअंशः । 'सर्वमन्यत्तत्क्षणमेव मे संवृत्तम्' इत्येत्र पाठः ।
 

 
0
 

 
पाठा० - १ एवम्. २ जाबालि: ३ तान्. ४ तदयं सः ५ अभूत् ; उत्पन्न : ६ स एवः स एष. ७ सत्याभि-

ध्यानात्. ८ उपदेशकौशलम् ९ मनुजस्येव. १० इयं. ११ संपन्ना. १२ नहुवस्तु; यत्सर्ववस्तु. १३ वैशम्पाय-

नस्यैव. १४ कामपरता.
 

 
0