कादम्बरी /705

६७२
 
कादम्बरी
 
[ कथायाम् -
 
यस्याः करस्पर्शेनाध्प्यायितमेत [^१]दविनाशि सैव वधूः पार्श्वेऽस्य तिष्ठतु ' इत्यादिश्य निर्जगाम ।
निर्गत्य चोपकल्पितं निजावास- मगत्वैव तपस्विवासोचितेऽन्यतमस्मिन्नासन्न एवाश्रमस्य शुचि-

शिलातलसनाथे तरुलतामण्डपे समुपविश्य निर्विशेषदुःखखं सकल- मेव राजचक्रमाहूयाहूय
सबहुमानमवादीत्-

 
'न, भवद्भिरवगन्तव्यं यथाद्य शोकावेगादेवैतदहमङ्गीकरोमि' इति । पूर्वचिन्तित
एवायमर्थो यथा बवधूसमेतस्य चन्द्रापीडस्य वदनमा- लोक्य संक्रामित निजभरेण मया कक्वचि-
दाश्रमपदे गत्वा पश्चिमं वयः क्षपयितव्यमिति । स चायं मे भगवता कृतान्तेन, पुराकृतैः
कर्मभि- र्वा विरूपैरेवं समुपनमितः । किमपरं क्रियते ? अनतिक्रमणीया नियतिः । अप्राप-
णीयं नानुभूतमात्मचेष्टाकृतं वत्सस्य [^२]सुखम् । प्रजापरिपालनफै [^३]फलं तु पुनर्भवद्भुजेष्वेवम-
क्षतेष्व [^४]ष्ववि- रहितमस्त्येव । [^५]अन्यथापि हि चेष्टमानेष्वस्मासु सर्वमेतेष्वेवा- वस्थितम् । तदिच्छामि
चिरकाङ्क्षितं मनोरथं पूरयितुम् धन्याश्च जरा- पीत सारतनवस्तनयेष्वात्मभरमासज्य
।
लघुशरीरा: परलोकगमनं साधयन्तिः । [^६]यच्च बलाद्गले पादमाधाय यदा तदानिच्छ- तोऽप्या-

 
[ टि ]-- यितं शीतलीभूतं सैव वधूः स्नुषास्य चन्द्रापीडस्य पार्श्वे तिष्ठत्ववस्थानं करोतु । इत्यादिश्याज्ञां दत्त्वा निर्जगाम
निर्ययौ । निर्गत्य च निर्गमनं कृत्वा चोपकल्पितं विहितं निजावासं स्वकीय- सौधमगत्वैव तत्र गमनमविधायैव तप-
स्विवासोचिते मुनिजन- निवासयोग्य आश्रमस्य महाश्वेताया आसन्न एव समीपवर्तिनि शुचिभिः पवित्रैः शिलातलैः
सनाथे सहितेऽन्यतमस्मिंस्तरुलता- मण्डपे तरूणां लता एव वल्ली एव मण्डपाकारेण मण्डपसदृशा- कारेण व्यवस्थितास्त-
रवश्च लताश्च छत्राकारेण स्थिता रोहितास्तरु- लतामण्डपा वा तस्मिन्समुपविश्यास्थाय निर्गतो विशेषो यस्मादेता-

दृशं दुःखं यस्मिन्नेव॑वंभूतं सकलमेव समग्रमेव राजचक्रं नृपसमूह- माहूयाहूय सबहुमानं ससत्कारमवादीदब्रवीत् ।
 

 
भवद्भिर्नावगन्तव्यं न ज्ञातव्यम्, यथाद्य शोकावेगा देतद्वनवास-
लक्षणमहमङ्गीकरोमि स्वीकुर्व इति । अयमर्थः
पूर्ववं चिन्तित एव प्रागालोचित एव प्रथममालोचित एव । तदेव विशदयति प्रकटयति - यथेति । यथा
वधूसमेतस्य चन्द्रापीडस्य वंवदनमाननमास्यं आलोक्य निरीक्ष्य संक्रामितोऽन्यत्र स्थापितो निजभरो राज्यभारो

येनैवंभूतेन मया क्वचिदनिर्दिष्टनामन्याश्रमपदे मुनिस्थानस्थले गत्वा पश्चिमं प्रान्तं वयः क्षपयितव्यं परिपूर्णतां
नै नेयमिति । स चायमर्थः कृतान्तेन यमेन लोकपालत्वाद्भगवता ज्ञानवता पूज्येन, पुराकृतैः पूर्वभवाचीर्णैर्विरू-
पैरशुभैः कर्मभिर्वैवं पूर्वोक्तप्रकारेण समुपन- मितोऽधरीकृतः । अपरं द्वितीयं किं क्रियते, यतोऽनतिक्रमणीयानु-

ल्लङ्घनीया नियतिर्ब्रह्मनिर्मितिरदृष्टं वा । आत्मचेष्टात्मप्रयत्नस्तेन कृतं वत्सस्य चन्द्रापीडस्य सुखमप्रापणीयं प्राप्तु-
मयोग्यं नानुभूतं नानुभवविषयीकृतम् । प्रजापरिपालनसुखफलं तु पुनरक्षतेष्व- खण्डितेषु भवद्भुजेष्वेव सत्स्ववि-
रहितं न वियोगमापन्नमस्त्येव । [^1]अन्यथापि ह्यस्मासु चेष्टमानेषु क्रियमाणेषु सर्वमेतेष्वेव भवद्भुजेष्वेवावस्थितं
स्थितिमापन्नम् । तदिति हेत्वर्थे । इच्छामि चिरकाङ्क्षितं चिरवाञ्छितं मनोरथं पूरयितुं परिपूर्णांणीकर्तुम् । धन्याश्च

कृतकृत्याश्च जरया विस्रसया पीतं गृहीतं सारं बलं यासामेवंभूता- स्तनवो येषां ते तथा तनयेषु पुत्रेष्वात्मभर-
मासज्य न्यस्य अत एव लघुशरीराः परलोकगमनं भवान्तरगतिं साधयन्ति निष्पादयन्ति । यच्च बलाद्धठाद्गले
निगरणे पादं चरणमाधाय स्थापयित्वा दत्त्वा यदा तदा यस्मिंस्तस्मिन्कालेऽनिच्छतोऽप्यन भिलषतोपि कृतान्तेन
 
टिप्प०-
 
[^1]F. अस्मासु अन्यथा चेष्टमानेष्वपि (इत्थं सर्वपरित्यागेन आश्रमपदमधितिष्ठत्स्वपि ) सर्व
वं प्रजारक्षणादिकम् एषु ( भवद्भु- जेषु, एवावस्थितम् ) भवद्वबलायत्तमिति स्पष्टोऽर्थः ।
 
-
 
[^१]G. अविनाशि शरीरम्.
[^२]G. मुखम् .
[^३]G. फलं बल, .
[^४]G. अविहृतम् .
[^५]G. अन्यत् .
[^६ तव]G.
 
पाठा
 
तच्च.