कादम्बरी /699

पयैर्दिवसैः परापताम:' इति मुहुर्मुहुस्तुरंगगारोपितं त्वरितक [^१]माहूय पृच्छ [^२]न्नविच्छिन्नकैः प्रयाणकैर्वहन्नबहुभिरेव दिवसैराससादाच्छोदम् । आसाद्य च विकल्पशतदोलाधिरोहण- दुःस्थितेनान्तरात्मना दूरस्थित एव प्रथममाप्ततमानश्ववारान्वार्तान्वे- षणाय त्वरितकेन [^३]सार्धं प्रहितवान् ।
 
अथ तैः सार्धमागच्छन्तम्, उज्झितात्मसंस्कार [^४]मलिनकृश- शरीरम् अवनितलनिवेशितोत्तमाङ्गम्, उद्बाष्पदीनतरदृष्टिम्, जीवितलज्जया रसातलमिव प्रवेष्टुमीहमानम्, अहमहमिकया
परस्परावरणेनैवात्मदर्शनमभिरक्षन्तम् अक्षतमपि हतमिव, सपरि- च्छद्मपि मुषितमिव, जीवन्तमपि मृतमिव, ससंभ्रमकृतागमनमपि प्रतीपमाकृष्यमाणचरणमिव, अङ्गैरेव सह गलितोत्साहम्, [^५]चा- पेनैव सह मुक्तात्मानम्, वैक्लव्येनैव सहोपसर्पन्तं मेघनादपुरःसरं सकलमेव चन्द्रापीडचरणतलनिबद्धजीवितं राजपुत्रलोकमालो-
क्यो [^६]ल्लसित [^७]नयनः शोकोर्मिवेगाक्रान्तोऽप्युच्छ्वसित इव दृढीभूतचन्द्रापीडदेहाविनाशप्रत्ययेनान्तररात्मना निवृत्य सावरण- पर्याणवर्तिनीं विलासवतीमवादीत् - 'देवि, दिष्ट्या वर्धसे । ध्रियते सत्यमेव शरीरेण वत्सः । येन सकल एवायं तच्चरणकमलानुजीवी राजपुत्रलोकस्तत्पादमूलादागतः' इति ।
 
[ टि ]-- कियति मार्गे वयं स्मः, कतिपयैर्दिवसैः परापतामो गच्छाम इति च मुहुर्मुहुस्तुरंगमारोपितं न्यस्तमारूढं त्वरितकनामानं सेवकमाहूयाह्वानं कृत्वा मन्त्रणं विधाय पृच्छन्प्रश्नं कुर्वन्नविच्छिन्नकै- र्निरन्तरैरन्तररहितैः प्रयाणकैर्गम-
नैर्वहन् चलन्नबहुभिरेव स्तोकैरेव दिवसैर्वासरैरच्छोदं सर आससाद प्राप्तवान् । आसाद्य च प्राप्य च विक-
ल्पानां संकल्पानां शतं तदेव दोला प्रेङ्खा तदधिरोहणमव- स्थानं तेन दुःस्थितेन दुःखितेनैवविधेनान्तरात्मनान्तःकरणेन दूर-
करणेन दूर स्थितो दविष्ठस्थितः प्रथम मादावाप्ततमान तिशयेन यथार्थोपदेष्टृटॄ- नश्ववारान्सादिनो वार्तान्वेषणाय वृत्ता-
न्तज्ञत्यर्थप्त्यर्थं त्वरितकेन सार्धं प्रहितवान्प्रेषितवान् ।
 
अथेति । तैः पूर्वप्रेषितैः सार्धं समागच्छन्तमायान्तमुज्झितस्यक्त आत्मसंस्कारः क्षालनादिरूपो येन स तम् ।
मलिनं कश्मलं कृशं क्षामं शरीरं यस्य स तम् । अवनितले निवेशितानि स्थापितान्युत्त- माङ्गानि शिरांसि येन स
तम् । उद्वाबाष्पेणोद्गत [^1]नेत्राश्रुणा दीन- तरातिदुःखिता दृष्टिर्यस्य स तम् । जीवितलज्जया प्राणितत्रपया रसातलमिन
व पातालमिव प्रवेष्टुं प्रवेशं कर्तुमीहमानं स्पृहमानम् । अहमहमिकयाहं पूर्वमहं पूर्वमिति स्वरूपया । 'अहमहमिका
तु सा स्यात्परस्परं यो भवावत्यहंकारः' इत्यमरः । परस्परमन्योन्य- मावरणमाच्छादनं तेनात्मदर्शनं स्वावलोकनम-
भिरक्षन्तं रक्षां कुर्वन्तम्, अक्षतमप्यखण्डमपि इतमिव कृतक्षतमिव, सपरिच्छद- मपि सपरिवारमपि सपरिस्कन्द-
मपि मुषितमिव लुण्ठितमिनव, जीवन्तमप्यसुमन्तमपि तमिवोपरतमितव, ससंभ्रमं सादररं दरेण भयेन सहितं सभयं
वा कृतं विहितमागमनं येनैवंविधमपि प्रतीपं विलोमम् । पश्चादिति यावत् । आकृष्यमाणौ चरणौ यस्य स तम् ।
सहा जैङ्गैरेव गलितथ्श्च्युत उत्साहो यस्य स तमू । नाम् । चापेन धनुषा सह मुक्तस्त्यक्त आत्मा येन स तम् । वैक्लव्येनैव
विह्वलत्वेनैव सहोपसर्पन्तं [^2]गच्छन्तम्, मेघनादः पुरःसरोऽमग्रगाभीमी यस्य स तस् । सकलमेव समस्तमेव चन्द्रापीडस्
य चरणतलं तत्र निबद्धं स्थापितं जीवितं येन स त । एवंविधं राजपुत्रलोकं नूनृपसुतजन- मालोक्य वीक्ष्योल्लसिते नयने
लोचने यस्य सः । शोकस्य शोचनस्योर्मयस्तरंगाः काटोकल्लोलाखेस्तेषां देवेगो रयस्तेनाक्रान्तोऽपि व्याप्तोऽप्युच्छ्वसित इवोल्ल-
सित इव दृढीभूतः कठिनीभूतो निश्चितचन्द्रापीड देहसास्याविनाशप्रत्ययो यस्यैवंभूतेनान्तरात्मना निवृत्य सावरणं
यत्पर्याणं पल्ययनं तत्र वर्तिनीं विलासदतीमवादीत् । किं तदित्याह - हे देवि त्वं दिष्ट्या भाग्येनादृष्टेन वर्धस
एधसे । येन कारणेन बत्तःवत्स: सत्यमेव शरीरेण प्ध्रियते धार्यते । येन हेतुना सकल एव समग्र एवायं तस्य वत्सस्य
चरणकमलं पादसरोज- मनुजीनवतीत्येवंशीलो राजपुत्रलोको नृपसुतजनस्तस्य चन्द्रापीडस्य चरणमूलादागत इति ।
टिप्प० -
[^1]F. उद्वाबाष्पादन व दीनतरा दृष्टियतनिर्यस्य तमित्यर्थो योग्यः ।
[^2 भा]F. आगच्छन्तमित्यर्थीथो योग्यः ।
पाठा ०
[^१]G. आहूयाहूय.
[^२]G. अविच्छिनैवश्च. १ त
[^३]G. सह .
[^४]G. मलिनीकृत, .
[^५]G. बाष्पेण, .
[^६]G. नवीन, .
[^७ तनय]G. तनय.