कादम्बरी /676

दूतानां कुमारदर्शनाग्रहः ]
 
उत्तरभागः ।
 
र्वतस्तुरगखुरस [^१]हासु भूमिध्ष्वेकदा चन्द्रापीडचरणमूलोपविष्टां कादम्बरीमुपसृत्य मैमेघनादो
व्यजिज्ञपत्
-
 
-
 
[^२]'देवो' युवराजश्चिरयतीत्युत्ताभ्यता हृदयेन देवेन तारापीडेन देव्या विलासवत्यार्यशुक-
नासेन च वार्ताहरा: प्रहिताः । ते च देव्या एव शोकशल्यघटनां परिहरद्भि [^३]र्यथावृत्तं सर्व-
माख्यायास्माभि- रभिहिताः - [^४]भवतां हस्ते देवेन चन्द्रापीडेन न किंचित्प्रतिसंदे- ष्टव्यम् । नापि
देव्या कादम्बर्या । तद्दकृतविलम्बा एव गत्वैवमखि- लवृत्तान्तं लो [^५]कार्तिहरायावनितल [^६]पतये
देवदेवाय तारां देवदे [^७]वाय तारापीडायावेदयत' इत्येवमभिहितास्तु तेऽस्मान्मम्न्युनिर्भरा: प्रत्य- वदन्- 'यथा
भवद्भिः कथितं तत्तथा । तिष्ठतु तावत्क्रमागतस्नेहो भक्तिरनुवृत्तिर्वा कार्यगौरवकृतं कुतू.
हलमेव देवावलोकनं प्रति बलात्प्रे [^८]रयत्यस्मान् । यदि [^९]भवतामपि वार्तामात्रकोप- लभ्य एवा-
यमर्थः, ततो [^११]युज्यतेऽस्माकं भवद्भ्यः समुपलभ्य प्रतिगमनम् । अथ नयनविषयगामी तें[^१२]तदा
वयमपि नेहदृशा [^१३]एवापुण्यकर्माणो ये न पश्यन्ति देवम् । अस्माभिरपि चिरतरं [^१४]चरणपरि-
चर्यया देवस्य पवित्रित एवात्मा । अस्माकमपि सर्वदा दर्शनगोचरावस्थानेन [^१५]प्रसादं कृत-
4
 

 
[ टि ]-- र्तितेषु क्षुण्णेषु प्राञ्जलवर्मसु सुकुमारमार्गेषु सत्सु । जम्बा- लविगमात्कर्दमापगमात्सर्वतोऽभितस्तुरगानामश्वानां
खुराः शफा- स्तान्सहन्ते क्षमन्ते इति तुरगखुरसहास्तास्वे॒वेवंविधासु भूमिषु वसु- धास्खेकवेदैकस्मिन्समये चन्द्रापीड
स्य चरणयोर्मूलं समीपं तत्रोपविष्टां स्थितां कादम्बरीमुपसृत्य समीपनागत्य मेघनादो व्यजिज्ञपज्ज्ञाप- यामास ।
 

 
किं तदित्याह – देवेति । देवो युवराजश्चन्द्रापीडश्चिरयति विलम्बय- तीत्युत्ताम्यतोत्प्राबल्येन खेदं कुर्वता
हृदयेन चेतसा देवेन तारापीडे- न देव्या विलासवत्यार्यशुकनासेन च वार्ताहरा लेखहारकाः प्रहिताः प्रेषिताः ।
ते च वार्ताहरा देव्याः शोक एव शल्यं शरीरान्तर्गत लोह- खण्डस्तस्य घटनां रचनां परिहरद्भिर्वर्जयद्भिरस्मा-
भिर्यथावृत्तं यथा- भूतं सर्वं समग्रमाख्याय कथयित्वाभिहिताः कथिताः । भवतां युष्मा- कं हस्ते देवेन चन्द्रा-
पीडनं न किंचित्प्रतिसंदेष्टव्यं न प्रतिकथनीयम् । नापि देव्या कादम्बर्या । तत्तस्मात्कारणादकृतो विलम्बः काल-

क्षेपो यैरेवंविधा एव गत्वा गमनं कृत्वैवाखिलं समग्ररं वृत्तान्तमुदन्तं लोकानां जनानामार्तिः पीडा तस्या हराया-
वनितलपतये भूतलखा- स्वामिने देवदेवाय राजाधिराजाय तारापीडायावेदयत [^1]न्यवेद- यत इत्येवमभिहिताः कथि-
तास्तु तेऽस्मान्मन्योः क्रोधस्य निर्भरो येष्वेतादृशाः प्रत्यवदन्प्रत्यूचुः । किं तदित्याशयेनाह - यथेति । यथा येन
प्रकारेण भवद्भिः कथितमुक्तं तत्तथा तेन प्रकारेणास्तु । क्रमा- गतः परम्परायातः स्नेहः प्रेम, भक्तिराराध्यत्वेन ज्ञानम्,
अनुवृत्ति- रनुवर्तनं वा तिष्ठत्वास्ताम् । परं कार्यस्य कृत्यस्य गौरवं गुरुत्वं तेन कृतं विहितं कुतूहलमेव कौतुकमेव
देवस्य चन्द्रापीडस्यावलोकनं वीक्षणं प्रत्यस्मान्बलाद्धठात्प्रेरयति नोदयति । यदि भवतामपि केवलं वार्ता वार्ता -
मात्रकं तेन [^2]उपलभ्य प्राप्य एवायमर्थः प्रयो- जनम् । 'अर्थोऽभिधेयरैवस्तुप्रयोजन निवृत्तिषु' इत्यमरः । ततो

युज्यते घटतेऽस्माकं भवद्भ्यः [^3]समुपलभ्य कथयित्वा प्रति- गमनं प्रतियानम् । अथ नयनविषयं चक्षुर्गोचरं गच्छ-
तीत्येवंशी- लोऽर्थः, तदा वयमपि नेदृशा एवापुण्यकर्माणोऽशुभकृत्यकारिणो ये न देवं पश्यन्त्यवलोकयन्ति ।
अस्माभिरपि देवस्य चिरतरं चिर- कालं चरणपरिचर्यया पादसेवयात्मा पवित्रित एव । अस्माकमपि सर्वदा सर्व-
कालं दर्शन गोचरमवलोकन विषयं यदवस्थानमवस्थिति- स्तेन प्रसादमनुग्रहं देवः कृतवानेव विहितवानेव । अद्य
 
टिप्प० -
 
[^1]F. 'निवेदयत' इत्येव । न्यवेदयतेति लेखकदोष एव स्यात् ।
[^2]F. अर्थात् प्रत्यक्षदर्शनस्य
नावसरः, केवलं संबावादप्राप्तिरेव वशः ।
[^3]F. प्रवृत्तिम् ( संवादम् ) प्राध्प्य गमनमित्यर्थ उचितः ।
 
पाठा०-
-
 
[^१]G. सहासु संजातासु.
[^२]G. देवि देवः.
[^३]G. अस्माभिर्यथावृत्तं समाख्याय .
[^४]G. भवता तु हस्तेन.
[^५]G. अखिल-
लोक.
[^६]G. हरये.
[^७ देवाय. ]G. देवाय.
[^८]G. कारयति .
[^९]G. भवतां वार्ता.
[^१०]G. मात्रकलभ्य: .
[^११]G. युज्यत एव.
[^१२]G. अपि च.

[^१३]G. एव केऽव्प्यगुणाः .
[^१४]G. देवचरणपरिचर्यया.
[^१५]G. प्रसादीकृतवान्.