कादम्बरी /668
This page has been fully proofread once and needs a second look.
उत्तरभागः
ako
तपः । तपसो हि सम्य
अथ गते तस्मिन्विस्मयान्तरितशोक [^१३]वृतान्ता चन्द्रापीडमा- लोक्य [^१४]गलितनयनपयसि यथास्थान [^१५]मपसृत्य [^१६]स्थितवति सपरिजने राजपुत्रलोके कादम्बरी महाश्वेतामवा- दीत् - 'प्रियसखि,
[ टि ] -- क्रियताम् । हि यस्माद्धेतो: सम्यक्प्रकारेण कृतस्य तपस- श्चान्द्रायणादेः । नामेति कोमलामन्त्रणे । किंचिदसाध्यमकर्तव्यं नास्ति । अत्रार्थे निदर्शनं प्रदर्शयन्नाह — गौर्या पार्वत्या तपसञ्चा- न्द्रायणादेः प्रभावान्माहात्म्यात्स्मरारेपि महादेवस्यापि अतिः दुखे- नासाद्यत इति दुरासदम् । अर्धं देहस्य देहार्धः । 'अर्धं नपुंसकं' इति समासः । तदेव पदं स्थानमासादितं प्राप्तम् । एवं त्वमपि नचिरात्स्तोककालेन तथैव वयस्यस्य पुण्डरीकस्याङ्के क्रोडे निज- तपःप्रभावात्पदमवाप्स्यसीति महाश्वेतां पर्यबोधयत्प्रतिबोधयामास । उपशान्तः प्रशान्तो मन्युवेगः शोकरयो यस्याः सा तस्यां महाश्वेतायां च विषण्णा विलक्षा चासौ दीनमुखी च विषण्णदीनमुखी कादम्बरी
कपिञ्जलमप्राक्षीदपृच्छत् - हे भगवन्कपिञ्जल, पत्रलेखया त्वया चा- स्मिन् सरसि अच्छोदतटाके जलप्रवेशः पानीयावगाहः कृतः। तदि- ति हेत्वर्थे । तत्तस्मात्तस्याः पत्रलेखायाः किं संवृत्तं किं संजातमित्या- वेदनेनेति प्रकथनेन भगवन्कपिञ्जलः प्रसादमनुग्रहं करोतु विदधातु । स तु मुनिः प्रत्यवादीत्प्रत्यब्रवीत् । किं तदित्याह--राजपुत्रीति । हे राजपुत्रि नृपसुते, सलिलपातानन्तरं जलपतनाव्यवहितं तद्वृत्तान्तः पत्रलेखोदन्तो न कश्चिदपि मया ज्ञातोऽवगतः । तस्मादधुना सांप्रतं क्व चन्द्रात्मकस्य शशिस्वरूपस्य चन्द्रापीडस्य [^1]जन्मोत्पत्तिः, क्व पुण्डरीकात्मनो वैशम्पायनस्य जन्म, अस्याः पत्रलेखायाः किं वा वृत्तं जातमिति सर्वस्य वृत्तान्तस्यावगमनाय ज्ञानाय प्रत्यक्षलोकत्रय- स्य साक्षात्कृतत्रिविष्टपस्य श्वेतकेतुनाम्नो मत्तातस्य पादमूलं चरण- समीपमहं गतः प्राप्त इत्यभिदधान इति ब्रुवाणो गगनं व्योमोदपत- दुत्पतितो बभूव ।
अथेति । उत्पतनानन्तरं तस्मिन्कपिञ्जले गते याते सति विस्मयेना- श्चर्येणान्तरितो व्यवहितः शोकवृत्तान्तो यस्याः सैवंविधा कादम्बरी महाश्वेतामवादीदवोचत् । कस्मिन्सति । यथास्थानमपसृत्य संस्थि- तवति सपरिजने सपरिच्छदे राजपुत्रलोके सति । कीदृशे । चन्द्रा- पीडमालोक्य
स्थान पेसृत्य स्थिति सपरिजने राजपुत्रलोके कादम्बरी महाश्वेतामवादीत् - 'प्रियसखि,
क्रियताम् । हि यस्माद्धेततॊः सम्यक्प्रकारेण कृतस्य तपसश्चान्द्रायणादेः । नामेति कोमलामन्त्रणे । किंचिदसाध्यम-
कर्तव्यं नास्ति । अत्रार्थे निदर्शनं प्रदर्शयन्नाह — गौर्या पार्वत्या तपसञ्चान्द्रायणादेः प्रभावान्माहात्म्यात्स्मरारेपि
महादेवस्यापि अतिः दुखेनासाद्यत इति दुरासदम् । अर्ध देहस्य देहार्धः । 'अर्ध नपुंसकं' इति समासः ।
तदेव पदं स्थानमासादितं प्राप्तम् । एवं त्वमपि नचिरात्स्तोककालेन तथैव वयस्यस्य पुण्डरीकस्याङ्के कोडे
निजतपःप्रभावात्पदमवाप्स्यसीति महाश्वेतां पर्यबोधयत्प्रतिबोधयामास । उपशान्तः प्रशान्तो मन्युवेगः
शोकरयो यस्याः सा तस्यां महाश्वेतायां च विषण्णा विलक्षा चासौ दीनमुखी च विषण्णदीनमुखी कादम्बरी
कपिजलमप्राक्षीदपृच्छत् - हे भगवन्कपिञ्जल, पत्रलेखया त्वया चास्मिन् सरसि अच्छोदतटाके जलप्रवेशः
पानीयावगाहः कृतः । तदिति हेत्वर्थे । तत्तस्मात्तस्याः पत्रलेखायाः किं संवृत्तं किं संजातमित्यावेदनेनेति प्रकथनेन
भगवान्कपिज्जलः प्रसादमनुग्रहं करोतु विदधातु । स तु मुनिः प्रत्यवादीत्प्रत्यब्रवीत् । किं तदित्याह--राज-
पुत्रीति । हे राजपुत्रि नृपसुते, सलिलपातानन्तरं जलपतनाव्यवहितं तद्वृत्तान्तः पत्रलेखोदन्तो न कश्चिदपि
मया ज्ञातोऽवगतः । तस्मादधुना सांप्रतं क्व चन्द्रात्मकस्य शशिखरूपस्य चन्द्रापीडस्य जन्मोत्पत्तिः, क्व पुण्डरी-
कात्मनो वैशम्पायनस्य जन्म, अस्याः पत्रलेखायाः किं वा वृत्तं जातमिति सर्वस्य वृत्तान्तस्यावगमनाय ज्ञानाय
प्रत्यक्षलोकत्रयस्य साक्षात्कृतत्रिविष्टपस्य श्वेतकेतुनाम्नो मत्तातस्य पादमूलं चरणसमीपमहं गतः प्राप्त इत्यभिदधान
इति ब्रुवाणो गगनं व्योमोदपतदुत्पतितो बभूव ।
अथेति । उत्पतनानन्तरं तस्मिन्कपिञ्जले गते याते सति विस्मयेनाश्चर्येणान्तरितो व्यवहितः शोकवृत्तान्तो
यस्याः सैवंविधा कादम्बरी महाश्वेतामवादीदवोचत् । कस्मिन्सति । यथास्थानमपसृत्य संस्थितवति सपरिजने
सपरिच्छदे राजपुत्रलोके सति । कीदृशे । चन्द्रापीडमालोक्य
तस्मिन् । किमवा
टिप्प० –
[^1]F. '
[^2]F. 'प्रस्थितोहम्' इति पाठः
पाठा० -
[^१]G. अपि.
[^२]G. गौर्यास्त
[^३]G. समासादितम्
[^४]G. अचिरात्
[^५]G. निजतपसः
[^६]G. भगवन्
[^७]G. तस्याः संवृ
[^८]G. भगवति
[^९]G. आयात.
[^१०]G. आत्मा.
[^११]G. पुण्डरीकात्मकस्य
[^१२]G. अवगमाय.
[^१३]G. वृत्तान्ते.
[^१४]G. आलोक्या
[^१५]G. अपसृत्यापसृत्य.
[^१६]G. संस्थित