कादम्बरी /659
This page has not been fully proofread.
कादम्बरी ।
[ कथायाम्-
किरणरश्मिभिरनाश्यानचन्दनचर्चाभिरनवरतधारागृहासारसे कैरनेकसंतानतु-
किरणनिकरतारकिततारहारार्पणैर्मणिदर्पणप्रणयनेन
मलयजजलाई पद्मिनी पत्रास्तर-
णेन सरसबिस किसैलयप्रस्तरैरकठोर मृणालतल्पकल्पनैयोगविकसित कमलकुमुदकुवलयशयनी-
यैश्च दग्धशेषमुज्वलचिता ज्वालामालिनि विभावसौ देवस्य कण्ठलग्ना निर्वापयाम्यात्मानम्'
इत्यभिधानैव कृतावधारणानुबन्धां मदुलेखामवंक्षिप्योपसृत्य महाश्वेतां कण्ठे गृहीत्वा
निर्विकारवदनैव पुनस्तामवादीत् -
६२६
पुनरिमममृत
हिनकिरण
'प्रियसखि, तवास्ति की दृश्यपि प्रत्याशा ययानुरागपरवशा पुनः समागमाकाङ्क्षिणी क्षणे
क्षणे मरणाभ्यधिकामि दुःखान्यनुभवन्ती जीवितमलज्जाकरमननुशोच्यमनुपहसनीयमवाच्यं
धारयसि । मम पुनः सर्वतो हताशायाः सापि नास्ति । तदामत्रये प्रियंसखी पुनर्जन्मा-
दीप्ताश्चितायाश्चितेला अर्चिषस्ताभिर्मालत इत्येवंशीलः स तथा तस्मिन्नेवभूते विभावसावनौ देवस्य
राज्ञः । 'देवः सुरे वने राज्ञि देवमाख्यातमिन्द्रियम्' इति यादवप्रकाशः । कण्ठे निगरणे लग्नासक्ता
निर्वापयामि शीतलीकरोमि । एतेन वहितप्तेर्विरहजनिततापस्याधिक्यमसूचि । एतैः कैरित्यपेक्षायामाह-
अमृतेत्यादि । अमृतकिरणश्चन्द्रस्तस्य रश्मिभिः किरणैरनाश्यानमशुष्कं यच्चन्दनं मलयजं तस्य चर्चाभिः
समालम्भनैरनवरतं निरन्तरं धारागृहाणामासारो वेगवदृष्टिस्तेन सेकैः सेचनैरनेकसंताना अनेकपरंपरा ते
तुहिन किरणस्य चन्द्रमसः किरणास्तेषां निकरः समूहस्तेन तारकिताः संजाततारका ये तारा उज्जवला हारा
मुक्ताकलापास्तेषामर्पणैर्न्यसनैर्मणिदर्पणानां रत्नादर्शानां प्रणयनेन ग्रहणेन । अत्यन्तशीतलत्वात्तेषा मिति
भावः । मलयजजलेन चन्दनपानी येनार्द्राणि स्विन्नानि यानि पद्मिनी कमलिनी तस्याः पत्राणि दलानि तेषा-
मास्तरणेन प्रस्तरणेन सरसानि रसोपेतानि बिसकिसलयानि तन्तुलपल्लवास्तेषां प्रस्तरैरा स्तरैरकठोराणि मृदूनि
यानि मृणालानि तैः सह तल्पकल्पनयोगो विद्यते येषां तानि विकसितानि यानि कमलकुमुदकुवलयानि
तेषां शयनीयैश्च । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः । इति पूर्वप्रतिपादितमभिदधाना ब्रुवाणा एव कृतो विहितोऽवधा-
रणे देहपरित्यागेऽनुबन्धो निश्चयो यया सैवंविधां मदलेखामवक्षिप्य दूरीकृत्य महाश्वेतामुपसृत्य समीपे गत्वा
कण्ठे निगरणे गृहीत्वा । कण्ठाश्लेषं विधायेत्यर्थः । निर्विकारवदना एव शुग्जनितविकृतिवर्जितानना एव पुनस्तां
महाश्वेतामवादीदवोचत् ।
हे प्रियसखि महाश्वेते, तव भवत्याः कीदृश्यप्यनिर्दिष्टनाम्यपि प्रत्याशा लिप्सा वर्तते यया प्रत्याशयानु
रागपरवशानुरख्याधीना पुनर्द्वितीयवारं पुण्डरीकस्य समागमस्तस्याकाङ्क्षिणी तद्वाञ्छाविधायिनी क्षणे क्षणे
भरणेभ्योऽधिकानि दुःखानि कृच्छ्राण्येवमनुभवन्त्यनुभव विषयी कुर्वन्ती । अलज्जा करमत्रपोत्पादकमननुशोच्यम-
विमर्यमनुपहसनीयं परेषामनुपहसनार्हम वाच्यमवचनीयमेवंविधं जीवितं धारयसि दधासि । मम पुनः सर्व-
तोऽभितो हता ध्वस्ताशा वाञ्छा यस्याः सैवंविधायाः सापि प्रत्याशापि नास्ति । तत्तस्माद्धेतोरहं पुनर्जन्मान्तरे
टिप्प० - 1 किरणकिरणेति ग्राम्यप्रियः पाठः । 'अनेक संतानतानतुहिनकरकिरण ०' इत्यादिरधोधृतः
पाठः । अनेके संतानानाम् (विस्तृतीनाम्) तानाः ( विस्ताराः ) येषां तथाभूता ये तुहिनकर ( चन्द्र )
किरणा:, असे टीकायाम् । 2 ' विधारणानुबन्धाम्' इत्युचितः पाठः । कृतो विधारणे देहपरित्यागे इत्या-
दिस्तस्यार्थ: स्यात् ।
पाठा -१ इयम्. २ अनेकसंतान तुहिनकरकिरण; अनन्तसंतानतुहिनकरकिरण ३ किसलयैः स्रस्तरैः; किसल-
यस्त्रस्तरैः . ४ मृणालिनी. ५ उद्विकास कमलकुमुदकुवलय; विकसितकुमुदकुवलय. ६ उज्ज्वलितचितानले ज्वालामा-
लिनि. ७ अभिदधाना कृतसरणानुबन्धा. ८ विदारण. ९ अवच्छिद्य. १० अपसृत्य च.
१२ पुनर्जन्मान्तरे.
११ मरणादधिकानि,
[ कथायाम्-
किरणरश्मिभिरनाश्यानचन्दनचर्चाभिरनवरतधारागृहासारसे कैरनेकसंतानतु-
किरणनिकरतारकिततारहारार्पणैर्मणिदर्पणप्रणयनेन
मलयजजलाई पद्मिनी पत्रास्तर-
णेन सरसबिस किसैलयप्रस्तरैरकठोर मृणालतल्पकल्पनैयोगविकसित कमलकुमुदकुवलयशयनी-
यैश्च दग्धशेषमुज्वलचिता ज्वालामालिनि विभावसौ देवस्य कण्ठलग्ना निर्वापयाम्यात्मानम्'
इत्यभिधानैव कृतावधारणानुबन्धां मदुलेखामवंक्षिप्योपसृत्य महाश्वेतां कण्ठे गृहीत्वा
निर्विकारवदनैव पुनस्तामवादीत् -
६२६
पुनरिमममृत
हिनकिरण
'प्रियसखि, तवास्ति की दृश्यपि प्रत्याशा ययानुरागपरवशा पुनः समागमाकाङ्क्षिणी क्षणे
क्षणे मरणाभ्यधिकामि दुःखान्यनुभवन्ती जीवितमलज्जाकरमननुशोच्यमनुपहसनीयमवाच्यं
धारयसि । मम पुनः सर्वतो हताशायाः सापि नास्ति । तदामत्रये प्रियंसखी पुनर्जन्मा-
दीप्ताश्चितायाश्चितेला अर्चिषस्ताभिर्मालत इत्येवंशीलः स तथा तस्मिन्नेवभूते विभावसावनौ देवस्य
राज्ञः । 'देवः सुरे वने राज्ञि देवमाख्यातमिन्द्रियम्' इति यादवप्रकाशः । कण्ठे निगरणे लग्नासक्ता
निर्वापयामि शीतलीकरोमि । एतेन वहितप्तेर्विरहजनिततापस्याधिक्यमसूचि । एतैः कैरित्यपेक्षायामाह-
अमृतेत्यादि । अमृतकिरणश्चन्द्रस्तस्य रश्मिभिः किरणैरनाश्यानमशुष्कं यच्चन्दनं मलयजं तस्य चर्चाभिः
समालम्भनैरनवरतं निरन्तरं धारागृहाणामासारो वेगवदृष्टिस्तेन सेकैः सेचनैरनेकसंताना अनेकपरंपरा ते
तुहिन किरणस्य चन्द्रमसः किरणास्तेषां निकरः समूहस्तेन तारकिताः संजाततारका ये तारा उज्जवला हारा
मुक्ताकलापास्तेषामर्पणैर्न्यसनैर्मणिदर्पणानां रत्नादर्शानां प्रणयनेन ग्रहणेन । अत्यन्तशीतलत्वात्तेषा मिति
भावः । मलयजजलेन चन्दनपानी येनार्द्राणि स्विन्नानि यानि पद्मिनी कमलिनी तस्याः पत्राणि दलानि तेषा-
मास्तरणेन प्रस्तरणेन सरसानि रसोपेतानि बिसकिसलयानि तन्तुलपल्लवास्तेषां प्रस्तरैरा स्तरैरकठोराणि मृदूनि
यानि मृणालानि तैः सह तल्पकल्पनयोगो विद्यते येषां तानि विकसितानि यानि कमलकुमुदकुवलयानि
तेषां शयनीयैश्च । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः । इति पूर्वप्रतिपादितमभिदधाना ब्रुवाणा एव कृतो विहितोऽवधा-
रणे देहपरित्यागेऽनुबन्धो निश्चयो यया सैवंविधां मदलेखामवक्षिप्य दूरीकृत्य महाश्वेतामुपसृत्य समीपे गत्वा
कण्ठे निगरणे गृहीत्वा । कण्ठाश्लेषं विधायेत्यर्थः । निर्विकारवदना एव शुग्जनितविकृतिवर्जितानना एव पुनस्तां
महाश्वेतामवादीदवोचत् ।
हे प्रियसखि महाश्वेते, तव भवत्याः कीदृश्यप्यनिर्दिष्टनाम्यपि प्रत्याशा लिप्सा वर्तते यया प्रत्याशयानु
रागपरवशानुरख्याधीना पुनर्द्वितीयवारं पुण्डरीकस्य समागमस्तस्याकाङ्क्षिणी तद्वाञ्छाविधायिनी क्षणे क्षणे
भरणेभ्योऽधिकानि दुःखानि कृच्छ्राण्येवमनुभवन्त्यनुभव विषयी कुर्वन्ती । अलज्जा करमत्रपोत्पादकमननुशोच्यम-
विमर्यमनुपहसनीयं परेषामनुपहसनार्हम वाच्यमवचनीयमेवंविधं जीवितं धारयसि दधासि । मम पुनः सर्व-
तोऽभितो हता ध्वस्ताशा वाञ्छा यस्याः सैवंविधायाः सापि प्रत्याशापि नास्ति । तत्तस्माद्धेतोरहं पुनर्जन्मान्तरे
टिप्प० - 1 किरणकिरणेति ग्राम्यप्रियः पाठः । 'अनेक संतानतानतुहिनकरकिरण ०' इत्यादिरधोधृतः
पाठः । अनेके संतानानाम् (विस्तृतीनाम्) तानाः ( विस्ताराः ) येषां तथाभूता ये तुहिनकर ( चन्द्र )
किरणा:, असे टीकायाम् । 2 ' विधारणानुबन्धाम्' इत्युचितः पाठः । कृतो विधारणे देहपरित्यागे इत्या-
दिस्तस्यार्थ: स्यात् ।
पाठा -१ इयम्. २ अनेकसंतान तुहिनकरकिरण; अनन्तसंतानतुहिनकरकिरण ३ किसलयैः स्रस्तरैः; किसल-
यस्त्रस्तरैः . ४ मृणालिनी. ५ उद्विकास कमलकुमुदकुवलय; विकसितकुमुदकुवलय. ६ उज्ज्वलितचितानले ज्वालामा-
लिनि. ७ अभिदधाना कृतसरणानुबन्धा. ८ विदारण. ९ अवच्छिद्य. १० अपसृत्य च.
१२ पुनर्जन्मान्तरे.
११ मरणादधिकानि,