कादम्बरी /655

7
 
६२२
 
कादम्बरी ।
 
[ कस्थायाम्-
स्थाम् । म् । [^१]अन्यथा यदि मदर्थे दुःखमेवमियमनुभवतीत्येतं [^२]त-
दस्याभविष्यत्तदा तथा गमनमेव
नाकरिष्यत् । तै[^३]तथागतोऽप्यसौ यत्किमपि वक्तव्यस्त्वयैव । मया पुनर्दृष्टोऽपि नालपितव्यो
नोपाल- ब्धव्यो न चरणपतितस्याप्यनुनयो ग्राह्यो नाहं प्रियसंख्या प्रसादनी- या' इत्यभिधानैवाचेतितागमनखेदा कादम्बरी चन्द्रापीडदर्शनायो- त्ताम्यन्ती तत्रैवाजगाम ।
 
[^४]आगम्य चोद्धृतामृतमिव रत्नाकरम्, इन्दुविरहितमिव निशा- प्रबन्धम् अस्तमिततारागणमिव गगनम्, [^५]अपचित [^६]कुसु- मशोभमिवोपवनम्, उत्खातकर्णिकमिव कमलम्, उत्खण्डिता-
सुरमिव [^७]मृणालम्, अवलुप्ततर [^८]लमिव हारम्, उन्मुक्त- जीवितं चन्द्रपीडमद्राक्षीत् । दृष्ट्वा च तं सहसा 'हा किमिदम्' इत्यधोमुखी धरातलमुपयान्ती कथंकथमपि [^९]मुक्ताक्रन्दया मदलेखयाधार्यत । पत्रलेखा पुनरुन्मुच्य कादम्बरीकरतलमचेतना क्षिति [^१०]मुपागमत् । [^११]चिरच्च लब्धसंज्ञापि कादम्बरी तथैव मूढेव निश्चलस्तब्धदृष्टिरविष्टेव, स्तम्भितेव, निष्प्रयत्ना, निःश्वसितुमपि
[^१२]विस्मृता, अन्तर्मन्युभारनिष्पन्देव चन्द्रा पीडवदनसमर्पिता- क्षी, श्यामारुणाननां ग्रहोपरक्तेन्दु-
 
[ टि ]-- मरणेऽपि मे ममेमामवस्थां न श्रद्दधात्येव न चेतस्यमबुध्यते । [^1]अन्यथोक्तविपर्यये । यदि मदर्थे चन्द्रापीडनिमित्तमेवेयं कादम्बरी दुःखमनुभवत्यनुभवविषयीकरोतीत्येतदस्य चन्द्रापीड- स्या [^2]भविष्यत्तदा तथा गमनमेव तादृशगमनमेव नाकरिष्यत् । तथागतोऽपि तेन प्रकारेणागतोऽप्यसौ चन्द्रापीडो यत्किमपि त्वयैव भवत्यैव वक्तव्यो मया पुनर्दृष्टोऽपि निरीक्षितोऽपि नालपितव्यो न संभावितव्यः । नोपालब्धव्यो ननोपालम्भो दातव्यः । चरणपतितस्याप्य-
स्यापि पादप्रणतस्यानुनयो ग्राह्यो नाहं प्रियसंख्यां प्रसादनीया' इत्यभिधा-
नैवाचेतितागमनखेदा कादम्बरी चन्द्रापीडदर्शनायोत्ताम्यन्ती तत्रैवाजगाम ।
 
,
 
आगम्य चोद्धृतामृतमिव रत्नाकरम् इन्दुविरहितमिव निशाप्रबन्धम् अस्तमितताराग-
णमिव गगनम्, ॲपचितकुसुमशोभमिवोपवनम्, उत्खातकर्णिकमिव कमलम्, उत्खण्डिता-
सुरमिव मृणालम्, अवलुप्ततरलमिव हारम्, उन्मुक्तजीवितं चेन्द्र पीडमद्राक्षीत् । दृष्ट्वा च तं
सहसा 'हा किमिदम्' इत्यधोमुखी धरातलमुपयान्ती कथंकथमपि मुक्ताक्रन्दया मदलेखया-
धार्यत । पत्रलेखा पुनरुन्मुच्य कादम्बरीकरतलमचेतना क्षितिमुपागमत् । चिरौच लब्धसं-
ज्ञापि कादम्बरी तथैव मूढेव निश्चलस्तब्धदृष्टिर विष्टेव, स्तम्भितेव, निष्प्रयत्ना, निःश्वसितुमपि
विस्मृता, अन्तर्मन्युभारनिष्पन्देव चन्द्रा पीडवदनसमर्पिताक्षी, श्यामारुणाननां ग्रहोपरक्तेन्दु-
9
 
,
 
मरणेऽपि मे ममेमामवस्थां न श्रद्दधात्येव न चेतस्यमबुध्यते । अन्यथोक्तविपर्यये । यदि मदर्थे चन्द्रापीडनि-
मित्तमेवेयं कादम्बरी दुःखमनुभवानुभवविषयीकरोतीत्येतदस्य चन्द्रापीडस्या भविष्यत्तदा तथा गमनमेव ताह-
शगमनमेव नाकरिष्यत् । तथागतोऽपि तेन प्रकारेणागतोऽप्यसौ चन्द्रापीडो यत्किमपि त्वयैव भवत्यैव वक्तव्यो
मंया पुनर्दृष्टोऽपि निरीक्षितोऽपि नालपितव्यो न संभावितव्यः । नोपालब्धव्यो नोपालम्भो दातव्यः । चरण-
पतितस्यापि पादप्रणतस्यानुनयः [^3]प्रणामो न ग्राह्यो न ग्रहीतव्यः । नाहं प्रियसख्या वल्लभवयस्यया प्रसादनीया
प्रसन्नीकार्यांया । इत्य- भिदधानैवेतिब्रुवाणैवाऽचेतितागमनखेदाऽज्ञातागमनसादा काद- म्बरी चन्द्रापीडस्य दर्शनाय
वीक्षणायोत्ताम्यन्त्युत्प्राबल्येन खेदं कुर्वन्ती तत्रैव महाश्वेताश्रमं आजगाम ।
 

 
आगम्य चागमनं कृत्वैव चोन्मुक्तजीवितं त्यक्त प्राणितं चन्द्रापीड- मद्राक्षीयलोकयत् । कः कमिवेत्यपेक्षाया-
माह-उद्धृतेति । उद्धृतं गृहीतममृतं पीयूषं यस्मादेवंभूतं रत्नाकरमिव समुद्रमिव । इन्दुना चन्द्रेण विरहितं वियुक्तं
निशाप्रबन्धमिव रात्रिसंबन्धमिव । अस्त- मितोऽस्तं प्राप्तस्ताराणां नक्षत्राणां गणो यस्मिन्नेतादृशं गगनमिव व्योमेव
अपचिता दूरीकता कुसुमशोभा पुष्पलक्ष्मीर्यस्मादेवंभूत- मुपवनमिवाराममिव । उत्खाता नोत्रोटिता कर्णिका बीजकोशो

यस्मादेतादृशं क्रकमलमिव पद्ममिव । उत्खण्डिता उच्छेदिता अङ्कुरा अङ्करा यस्यैवंविधं मृणालं कमलमिव । अव
लुप्तो दूरीकृतस्तरलो मध्यमणिर्यस्मादेतादृशं हारमिव मुक्ताकलापमिव । 'तरलश्चञ्चले खड्ङ्गे हारमध्यमणावपि' इति
विश्वः । चन्द्रापीड- मद्राक्षीदित्यन्वयंस्तु पूर्वोक्त एव । दृष्ट्वा च तं चन्द्रापीडं सहसै- कपदे । हा इति खेदे किमिदमि-
त्यधोमुखी नीचैर्मुखी धरातलं पृथ्व्यास्तलमुपयान्ती गच्छन्ती कथंकथमपि महता कष्टेन मुक्ताक- क्रन्दयापि विहित -
फूत्कृत्यापि मदलेखयाधार्यत धृता । पत्रलेखा पुनः कादम्बरीकर तलमुन्मुच्य व्त्यक्त्वा क्षितिं वसुधामुपागमत्प्रा-
प्तवती । चिराच्च बहुकालेन लब्धा प्राप्ता संज्ञा चेतना यया सैवं- भूतापि कादम्बरी तथैव तस्थाविति दूरेणान्वयः ।
कादम्बरीं विशे- षयन्नाह – मूढेति । मूढेव मूर्च्छितेव निश्चला निमेषरहितात एव स्तब्धा दृष्टिर्यस्याः सा तथा ।
आविष्टेव भूतमग्रस्तेव स्तम्भितेवावरु- द्धेव । अत एव निष्प्रयत्ना (पि ) निरुद्यमा निःश्वसितुमपि निःश्वासं ग्रहीतुमपि
विस्मृता विष्णस्मरणं गता । अन्तर्मन्युभारः शोकसंभार- स्तेन निष्पन्देव निश्चेष्टेव चन्द्रापीडवदने समर्पिते दत्ते
 
टिप्प० ---
 
[^1]F. 'अन्यच्च' इत्येव पाठ : ।
[^2]F. 'एतदस्य चेतस्य भविष्यत्' इति पाठः ।
[^3]F. अनुनयो मानवत्याः
प्रसादनम् । प्रणामार्थस्तु पुंगवत्वमेव ।
 
पाठा०- -
 
[^१]G. अन्यच्च.
[^२]G. अस्य चेतस्यभविष्यत् .
[^३]G. तत्र गतः• .
[^४]G. आगत्य .
[^५]G. अवचित .
[^६]G. फलकुसुम.

[^७]G. मृणालिनीम्.
[^८]G. तरलमणिम् .
[^९]G. संक्रन्दया .
[^१०]G. उपगता.
[^११]G. अचिरात्.
[^१२]G. विस्मृत्यर्थ, .
[^१३]G. संदानिताक्षी.