कादम्बरी /647

दत्तम् । किं करोतु देवः सुगृहीतनामा पुण्डरीको यः परासुरेवो- त्क्षिप्य नीतः । कपिञ्जलस्तु जीवन्गतः, कथमियता कालेन गतेनापि निष्करुणेन वार्तापि मे न संपादिता' इत्येतानि [^१]चान्यानि चाल- जालानि [^२]दुर्जीवितगृहीता चिन्तयन्ती जाग्रत्येवातिष्ठम् ।
 
अथ निभृतपदसंचरणम्, [^३]आ चरणादुत्कण्टकमनवरतनिपति- त मदनशरशल्यनिकरनिचितमिव शरीरमुद्वहन्तम्, [^५४]उद्विका- सिकेतकरजःपटलघधवलं प्रथमतरमेव भस्मसात्कृतमिव
मैदन[^५]मदन- हुतभुजा, भुजाप्ग्रेण कुण्डलीकृत [^६]मृणालमुँ[^७]मुपर्युषितशास- नवलयमिवाव [^८]श्यमरणाय सकल-
जगदप्रतिहतशासनेन कुसुमधन्वना विसर्जितं दधानम्, उद्भूतसाध्वसोत्कम्पतरलितया केत-
कीगर्भसूच्या कक्वं परं गम्यते हतोऽसि मयेति मन्मथप्रथमसहा- यस्य चन्द्रमसः के[^९]कलयेव कर्णा-
मतलनया तर्ज्यमानम्, उद्वेगा- वर्जितेन नैं[^१०]नयनजलस्रोतसात्मने [^११]जलमिव प्रयच्छन्तम्, आत्मे-
-
 

[ टि ]-- नागतम् । देवः सुगृहीतजानामा पुण्डरीकः किं करोतु कुर्यात् । यः परासुरेव मृत एवोत्क्षिप्योत्पाट्य नीतः प्रापितः ।
स्वर्गमिति शेषः । कपिञ्जलस्तु जीवन्गतः । कथं तेनापीयता कालेन निष्करु-
णेन मे मम वार्तापि किंवदन्त्यपि
न संपादिता न विहिता । इत्येता- नि च पूर्वोक्तान्यन्यानि च पुरो वक्ष्यमाणान्यालजालानि स्वप्नान्त- र्गतप्रायाणि
दुर्दुष्टं यज्जीवितं तेन गृहीतात्मसात्कृता चिन्तयन्ती घ्
ध्यायन्ती जाग्रती सजागरैवातिष्ठं स्थिता ।
 
-
 
अथेति तदनन्तरम् । तमेव युवानमद्राक्षं व्यलोकयमिति दूरेणान्वयः । तमेव विशेषयन्नाह – निभृतेति ।
निभृतमशब्दं यथा स्यात्तथा पदा[^1]नामग्ङ्घ्रीणां संचरणं यस्य स तम् । आ चरणाच्चरणं मर्यादीकृत्य । उत्कण्टकम् ।
संजातरोमोद्गममित्यर्थः । एतादृशं शरीरं देहमुद्वहन्तं धारयन्तम् । अत एवोत्प्रेक्षते - अनवरतं निरन्तरं निप-
तिता लग्ना ये मदनशराः कंदर्पबाणास्तेषां शल्यनिकरस्तेन निचितमिव व्याप्तमिव । उद्विकास्युन्निद्रो यः केतकः
क्रकचच्छद- स्तस्य रजःपटलं परागसमूहस्तद्वद्धवलं शुभ्रम् । अत एवोत्प्रेक्षते - प्रथमतरमेवादावेव मदनहुतभुजा
कामाग्निना भस्मसात्कृतमिव । शुक्लत्वसाम्याग्रद्भस्मोपमानमित्यर्थः । भुजाग्रेण बाहुप्रान्तेन कुण्ड- लीकृतं कुण्डल-
वदाचरितं मृणालं बिसकटकं दधानं बिभ्राणम् । 'कटको वलयोऽस्त्रियाम्' इत्यमरः । शुक्लत्वसाम्यादुत्ने
प्रेक्षते - सकलजगत्यप्रतिहतमनिराकृतं शासनमाज्ञा यस्यैवंविधकुसुम- धन्वना कंदर्पेणावश्यमरणाय निश्चितप्राण-
विमुक्तये विसर्जितं दत्तमुपर्युषितं स्थापितं शासनवलयमिवाज्ञावलयमिव । यथा कश्चि- त्सांयुगीनो राज्ञा दत्तम-
वश्यं सङ्ग्राममरणाय वीरवलयं भुजाग्रेण बध्नाति तथैवानेन भुजाग्रेणावश्यं मरणाय कंदर्पदत्तं शासनवलयं बद्ध-
मिवेति भावः । मन्मथस्य कंदर्पस्य प्रथमसहायस्यादावेव साहाय्यकारिणश्चन्द्रमसः कुमुदबान्धवस्य कलैया
[^2]कलया षोडशांशेन कर्णान्तलग्नया श्रोत्रान्तप्राप्तयेति तर्ज्यमानमिव तिरस्क्रियमाणमिव । इतिद्योत्यमाह - उद्भूतेति
उद्भूतमुत्पन्नं यत्साध्वसं भयं तस्मा- दुत्कम्पस्तेन तरलितया चञ्चलया केतकीगर्भसूच्या ऋक्रकचच्छद- मध्यवर्ति-
त्रिपत्रकेण । 'त्रिपत्रकः सूचिरभिधीयते' इत्यमरः । तया, मया त्वं हतो व्यापादितोऽसि । अतः क्व
परमग्रे गम्यते । उद्वेगः संतापस्तेनावर्जितेन दत्तेन नयनजलस्रोतसा नेत्राम्बुप्रवाहेणात्मने स्वस्मै [^3]जल-
मिव प्रयच्छन्तं ददतम्, आत्मेच्छयैनव स्वकीय- वाञ्छयैव मत्करग्रहणाय मत्पाणिपीडनाय स्वेदाम्भसा धर्म-
टिप्प० -घर्म-
 
[^1]F. अपि चतुष्पादयं पशुः ? पदयोः संचरणमित्युचितम् ।
[^2]F. तर्जनाथ 'तर्जनी' नामवाहिनी
अङ्गुलिरेव व्यवहिह्रियते, अत एव 'करशाखया' इत्येव पाठः सम्यक् । नायिकाया अनिच्छाया- मपि तरत्का-
'लाभिसरणेन भयं जातमिति तज्जनितकम्पवती कर्णान्तलग्ना केतकी गर्भत्रिपत्री नास्ति अपि तु तर्जनाय सेयं
चन्द्रमसोङ्गुलिरेवास्तीति सर्वस्याशयः ।
[^3]F. 'जलाञ्जलिम्' इत्येव सम्यक् । अलिम्' इत्न्तसमयेव सम्यक् । अन्तसमये तस्यैव स्वारस्यात् ।
•पाठा० -- स्यात् ।
 
[^१]G. आलजालानि; भाआलापजालानि.
[^२]G. यद्दुर्जीवित .
[^३]G. आचरण दुत्कण्टकितम्; आपतन्तं तमुत्कण्टकित-
तनुम् .
[^४]G. उद्विकास केतक; उद्विकाशिकेतकी .
[^५]G. मदनहतभुजाग्रेण .
[^६]G. मृणालिकावलयम्, .
[^७]G. अपर्युषित, अपर्युषितम्
.
[^८]G. अवश्यम्.
[^९]G. करशाखया.
[^१०]G. सलिल, .
[^११]G. जलाअञ्जलिम्,
 
.