कादम्बरी /583
This page has not been fully proofread.
५५०
कादम्बरी
[ कथायाम् -
'भद्र, किं
१
प्रत्यावासकं वहन्नेव 'कस्मिन्प्रदेशे वैशम्पायनावासः' इति पप्रच्छ । ततस्तत्संनिहिताभिः
स्त्रीभिरितरत्वादप्रत्यभिज्ञाय यथारब्धकर्मव्यग्राभिरेवोद्वाष्पशून्यवदनाभिः
पृच्छसि । कुतोऽत्र वैशम्पायनः' इत्यावेद्यमाने 'आ: पापाः किमेवमसंबद्धं प्रेलपथ' इति.
शून्यहृदय एव ताः प्रतारयन्, अन्तर्भिन्नहृदयत्वान्नापराः पृच्छन्नेवोत्रस्त इव हरिणशावकः,
यूथपरिभ्रंशविलोल इव करिकलभः धेनुविरहादुत्कर्ण इव तर्णकः, ने किंचिद्वदन् नै
किंचिदाकर्णयन्, न किंचिन्निरूपयन्, न कचित्तिष्ठन्, न कंचिदाह्रयन्, कागतोऽस्मि,
किमर्थमागतोऽस्मि, क्व चलितोऽस्मि, क गच्छामि, किं पश्यामि, किमारब्धं मया, किं वा
करोमि, इति सर्वमेवाचेतयमानोऽन्ध इव, बधिर इव, मूक इव, जड इव, आविष्ट इव,
कटकमध्यदेशं यावत्तादृशेनैव वेगेनावहत् ।
,
अथेन्द्रायुधप्रत्यभिज्ञानाद्वार्तयैवानुप्रधावितराजेपुत्रदर्शनाच देवश्चन्द्रापीड इति समन्ता-
त्ससंभ्रमप्रधावितानामचेतितोत्तरीय स्खलनाना मुद्वाष्पशून्यदृष्टीनां दूरादेव लज्जया प्रणामक्रि-
यया च सममेवावनमतां राजन्यसहस्राणां मुखान्यवलोक्य 'क वैशम्पायनः' इत्यपृच्छत् ।
न्प्रदेशे वैशम्पायनावास इति पप्रच्छेति पृष्टवान् । ततस्तदनन्तरं यथारब्धं यत्कर्म क्रिया तेन व्यग्राभिरेवोद्वाष्पेण
शून्यं वदनं यासां ताभिस्तस्य वैशम्पायनावासस्य संनिहिताभिः समीपवर्तिनीभिः स्त्रीभिरितरत्वाद्भिन्नत्वादप्रत्य-
भिज्ञायानुपलक्ष्य हे भद्र हे शुभवन्, किं पृच्छसि किं प्रश्नं करोषि । अत्र वैशम्पायनः कुतः । इत्यावेद्यमान
इति ज्ञाप्यमाने आः पापा: पापिष्ठाः किमसंबद्धमसमञ्जसं प्रलपथेति शून्यहृदय एव विमनस्कचित्त एव ताः
स्त्रियः प्रतारैयन्वञ्चयन्नन्तर्मध्ये भिन्नं हृदयं यस्य तस्य भावस्तत्त्वं तस्मादपरा अन्या न पृच्छन्न पृच्छां कुर्व-
नेवोत्रस्तश्चकितो हरिणशावक इव मृगबाल इव । यूथात्स्वजातिसमुदायाद्यः परिभ्रंशो भिन्नीभावस्तेन विलो-
लश्चञ्चलः करिकलभ इव हस्तिन स्त्रिंशदब्दकरिपोत इव । 'कलभस्त्रिशदब्दकः' इति हैमः । धेनुविरहात्सुरभि-
वियोगादुत्कर्ण उच्चश्रवणस्तर्णक इव वत्सक इव । न किंचिद्वदन्नब्रुवन्, न किंचिदाकर्णय शृण्वन्, न किंचि-
निरूपयन्कथयन्, न क्वचित्तिष्ठन्गतिनिवृत्तिं कुर्वन्, न कंचिदाह्वयन्नाह्वानं कुर्वन् क्वागतोऽस्म्यायातोऽस्मि,
किमर्थ किंप्रयोजनमागतोऽस्मि, क्व कुत्र चलितोऽस्मि, व गच्छामि व्रजामि, किं पश्यामि किमवलोकयामि,
किं मयारब्धं प्रारब्धम्, किं वा करोमि सृजामीति पूर्वोक्तं सर्वमेवाचे तयमानोऽज्ञायमानः, अन्ध इव गताक्ष
इव, बधिर इवाकर्ण इच, मूक इवावागिव, जड इव चेतनारहित इव, आविष्ट इव भूतग्रस्त इव, कटकमध्य-
देशं यावत्, तादृशेनैव वेगेन जवेनावहद्वश्राम ।
2
अथेति । सैन्यान्तःप्रवेशानन्तरमिन्द्रायुधस्य प्रत्यभिज्ञानाच्चिाद्वार्तयैव किंवदन्त्यैवानुप्रधाविताः पृष्ठे
त्वरितगत्या चलिता एवंविधा राजपुत्रा नृपसूनवस्तेषां दर्शनाच्चावलोकनाच्च देवश्चन्द्रापीड इति कृत्वा समन्ता-
द्युगपत्ससंभ्रमेणादरेण प्रधावितानां त्वरितगत्या चलितानाम् अचेतितमज्ञातमुत्तरीय स्खलन मुपरिवस्त्रपतनं
यैस्तेषाम्, उद्बाष्पेण रोदनेन शून्या रिक्ता दृष्टयो येषाम्, तैर्दू देव दविष्ठादेव लज्जया त्रपया प्रणामक्रियया
नमस्क्रियया च सममेव युगपदेवावनमतां प्रणामं कुर्वतां राजन्यसहस्राणां क्षत्रियसहस्राणां मुखान्याननान्य-
>
टिप्प० - 1 उद्बाष्पम् ( उद्गता ) अत एव हर्षशून्यं वदनं यासां ताभिरित्यर्थं उचितः ।
22 तिरस्कुर्वन् असारयन् ।
पाठा० - १ तत्संनिहित २ प्रलपयन्ति; प्रलपत ३ एवमेव. ४ कलभकः ५ न किंचित्पश्यन्न ६ न किंचि
दालपन्न, ७ का दिग्गन्तव्या मया किम्. ८ अचिन्तय ९ राजपुत्रलोकदर्शनात्
कादम्बरी
[ कथायाम् -
'भद्र, किं
१
प्रत्यावासकं वहन्नेव 'कस्मिन्प्रदेशे वैशम्पायनावासः' इति पप्रच्छ । ततस्तत्संनिहिताभिः
स्त्रीभिरितरत्वादप्रत्यभिज्ञाय यथारब्धकर्मव्यग्राभिरेवोद्वाष्पशून्यवदनाभिः
पृच्छसि । कुतोऽत्र वैशम्पायनः' इत्यावेद्यमाने 'आ: पापाः किमेवमसंबद्धं प्रेलपथ' इति.
शून्यहृदय एव ताः प्रतारयन्, अन्तर्भिन्नहृदयत्वान्नापराः पृच्छन्नेवोत्रस्त इव हरिणशावकः,
यूथपरिभ्रंशविलोल इव करिकलभः धेनुविरहादुत्कर्ण इव तर्णकः, ने किंचिद्वदन् नै
किंचिदाकर्णयन्, न किंचिन्निरूपयन्, न कचित्तिष्ठन्, न कंचिदाह्रयन्, कागतोऽस्मि,
किमर्थमागतोऽस्मि, क्व चलितोऽस्मि, क गच्छामि, किं पश्यामि, किमारब्धं मया, किं वा
करोमि, इति सर्वमेवाचेतयमानोऽन्ध इव, बधिर इव, मूक इव, जड इव, आविष्ट इव,
कटकमध्यदेशं यावत्तादृशेनैव वेगेनावहत् ।
,
अथेन्द्रायुधप्रत्यभिज्ञानाद्वार्तयैवानुप्रधावितराजेपुत्रदर्शनाच देवश्चन्द्रापीड इति समन्ता-
त्ससंभ्रमप्रधावितानामचेतितोत्तरीय स्खलनाना मुद्वाष्पशून्यदृष्टीनां दूरादेव लज्जया प्रणामक्रि-
यया च सममेवावनमतां राजन्यसहस्राणां मुखान्यवलोक्य 'क वैशम्पायनः' इत्यपृच्छत् ।
न्प्रदेशे वैशम्पायनावास इति पप्रच्छेति पृष्टवान् । ततस्तदनन्तरं यथारब्धं यत्कर्म क्रिया तेन व्यग्राभिरेवोद्वाष्पेण
शून्यं वदनं यासां ताभिस्तस्य वैशम्पायनावासस्य संनिहिताभिः समीपवर्तिनीभिः स्त्रीभिरितरत्वाद्भिन्नत्वादप्रत्य-
भिज्ञायानुपलक्ष्य हे भद्र हे शुभवन्, किं पृच्छसि किं प्रश्नं करोषि । अत्र वैशम्पायनः कुतः । इत्यावेद्यमान
इति ज्ञाप्यमाने आः पापा: पापिष्ठाः किमसंबद्धमसमञ्जसं प्रलपथेति शून्यहृदय एव विमनस्कचित्त एव ताः
स्त्रियः प्रतारैयन्वञ्चयन्नन्तर्मध्ये भिन्नं हृदयं यस्य तस्य भावस्तत्त्वं तस्मादपरा अन्या न पृच्छन्न पृच्छां कुर्व-
नेवोत्रस्तश्चकितो हरिणशावक इव मृगबाल इव । यूथात्स्वजातिसमुदायाद्यः परिभ्रंशो भिन्नीभावस्तेन विलो-
लश्चञ्चलः करिकलभ इव हस्तिन स्त्रिंशदब्दकरिपोत इव । 'कलभस्त्रिशदब्दकः' इति हैमः । धेनुविरहात्सुरभि-
वियोगादुत्कर्ण उच्चश्रवणस्तर्णक इव वत्सक इव । न किंचिद्वदन्नब्रुवन्, न किंचिदाकर्णय शृण्वन्, न किंचि-
निरूपयन्कथयन्, न क्वचित्तिष्ठन्गतिनिवृत्तिं कुर्वन्, न कंचिदाह्वयन्नाह्वानं कुर्वन् क्वागतोऽस्म्यायातोऽस्मि,
किमर्थ किंप्रयोजनमागतोऽस्मि, क्व कुत्र चलितोऽस्मि, व गच्छामि व्रजामि, किं पश्यामि किमवलोकयामि,
किं मयारब्धं प्रारब्धम्, किं वा करोमि सृजामीति पूर्वोक्तं सर्वमेवाचे तयमानोऽज्ञायमानः, अन्ध इव गताक्ष
इव, बधिर इवाकर्ण इच, मूक इवावागिव, जड इव चेतनारहित इव, आविष्ट इव भूतग्रस्त इव, कटकमध्य-
देशं यावत्, तादृशेनैव वेगेन जवेनावहद्वश्राम ।
2
अथेति । सैन्यान्तःप्रवेशानन्तरमिन्द्रायुधस्य प्रत्यभिज्ञानाच्चिाद्वार्तयैव किंवदन्त्यैवानुप्रधाविताः पृष्ठे
त्वरितगत्या चलिता एवंविधा राजपुत्रा नृपसूनवस्तेषां दर्शनाच्चावलोकनाच्च देवश्चन्द्रापीड इति कृत्वा समन्ता-
द्युगपत्ससंभ्रमेणादरेण प्रधावितानां त्वरितगत्या चलितानाम् अचेतितमज्ञातमुत्तरीय स्खलन मुपरिवस्त्रपतनं
यैस्तेषाम्, उद्बाष्पेण रोदनेन शून्या रिक्ता दृष्टयो येषाम्, तैर्दू देव दविष्ठादेव लज्जया त्रपया प्रणामक्रियया
नमस्क्रियया च सममेव युगपदेवावनमतां प्रणामं कुर्वतां राजन्यसहस्राणां क्षत्रियसहस्राणां मुखान्याननान्य-
>
टिप्प० - 1 उद्बाष्पम् ( उद्गता ) अत एव हर्षशून्यं वदनं यासां ताभिरित्यर्थं उचितः ।
22 तिरस्कुर्वन् असारयन् ।
पाठा० - १ तत्संनिहित २ प्रलपयन्ति; प्रलपत ३ एवमेव. ४ कलभकः ५ न किंचित्पश्यन्न ६ न किंचि
दालपन्न, ७ का दिग्गन्तव्या मया किम्. ८ अचिन्तय ९ राजपुत्रलोकदर्शनात्