कादम्बरी /416
This page has not been fully proofread.
कुमारीपुरकौतुकानि ]
पूर्वभागः ।
३८३
ग्रहणमध्ययुवतिजनोचितम्, कन्यकाविज्ञानेषु माल्यग्रन्थनमसुकुमारजन व्यापारः, देवता-
प्रणामेषु मध्यभागभङ्गो नातिविस्मयकरः ।
तस्य चैवंविधस्य किंचिदैभ्यन्तरमतिक्रम्ये तश्चेतश्च परिभ्रमतः कादम्बरी प्रत्यासन्नस्य परि-
जनस्य शुश्राव तांस्तानति मनोहरानालापान् । तथाहि
— 'लवलिके, कल्पय केतकी धूलिभि-
लेवलीलतालवाल मण्डलानि । सांगैरिके, गन्धोदकदीर्घिकासु विकिर रत्नवालुकाम् । मृणा-
लिके, कृत्रिमकमलिनीपु कुमरेणुमुष्टिमिशहुरय यत्रचक्रवाक मिथुनानि । मकरिके, कर्पू-
रपल्लवरसेनाधिवासय गन्धपात्राणि । रजनिके, तंमालवीथिकान्धकारेषु निधेहि मणिप्रदी-
पान् । कुमुदिके, स्थगय शकुनिकुलरक्षणाय मुक्ताजालैर्दाडिमीफलानि । निपुणिके, लिखै
मणिशौल भन्जिकास्तनेषु कुमरसपत्रभङ्गान् । उत्पलिके, परामृश कनकसंमार्जनीभिः कद-
लीगृहमरकतवेदिकाम् । केसरिके, सिञ्च मदिरारसेन बकुलकुसुममालागृहाणि । मालतिके,
पाटलय सिन्दूररेणुना कामदेवगृहदन्तवलभिकाम् । नलिनिके, पायय कमलमधुरसं भवन-
कलहंसान् । कदलिके, नय धारागृहं गृहमयूरान् । कमलिनिके, प्रयच्छ चक्रवाकशावकेभ्यो
मृणालक्षीररसम् । चूँतलतिके, देहि पञ्जरपुंस्कोकिलेभ्यश्चतकलिकाङ्कुराहारम् । पल्लविके,
।
ध्वनितम् । पुनः सौकुमार्यातिशयमाह - कन्यकेति । कन्यकाविज्ञानेषु कुमारिकाणां कलासु माल्यप्रथममसुकु
मारजनव्यापारः । अतिकर्कशजन विधेयमित्यर्थः । एतेन माल्यापेक्षयापि सौकुमार्य व्यज्यते । देवतेति । देवतानां
प्रणामेषु नमस्क्रियासु मध्यभागस्यातिसूक्ष्मत्वात् भङ्गो द्वैधीभावो न भवति सोऽतिविस्मयकर आश्चर्यकरः । एतेन
मध्यभागस्य खारसिकं कृशत्वं व्यज्यते ।
तदनन्तरं स चन्द्रापीडः किंचिदभ्यन्तरं मध्यभागमतिक्रम्येतश्चेतश्च परिभ्रमतः पर्यटत एवंविधस्य तस्य
कादम्बरी प्रत्यासन्नस्य कुमारिकासमीपवर्तिनः परिजनस्य परिवारस्यातिमनोहरांस्तांस्तानालापान्संलापाशुश्रा-
वाकर्णयामास । एतदेव दर्शयति - तथा हीति । हे लवलिके, केतकीधूलिभिः केतकीपरागैर्लवलीलताया
आलवालमण्डलान्या चालमण्डलानि कल्पय प्रणय । हे सागरिके, गन्धोदकं सुगन्धजलं तस्य दीर्घिकासु वापीषु
रत्नवालुकां विकिर विक्षिप । हे मृणालिके, कृत्रिमकमलिनीषु यन्त्रचक्रवाकमिथुनानि कुङ्कुमरेणुमुष्टिभिश्छु -
तमालवीथि-
रयाच्छोटय । हे मकरिके, कर्पूरपल्लवरसेन गन्धपात्राण्यधिवासय सुगन्धीकुरु । हे रजनिके,
कानामन्धकारेषु मणिप्रदीपान्निधेहि स्थापय । हे कुमुदिके, शकुनिकुलरक्षणाय पक्षिसमूहनिवारणाय मुता-
जालैर्दाडिमीफलानि स्थगयाच्छादय । हे निपुणिके, मणिशालभञ्जिकास्तनेषु रत्नपुत्रिकाकुचेषु कुङ्कुमरसपत्रभज्ञां-
ल्लिख लिपीकुरु । हे उत्पलिके, कनकसंमार्जनीभिः सुवर्णबहुरीभिः कदलीगृहमरकतवेदिकां परामृश संमार्जय ।
हे केसरिके, मदिरारसेन कादम्बरीद्रवेण बकुलकुसुममालागृहाणि सिञ्च सेकं कुरु । हे मालतिके, सिन्दूर-
रेणुना नागभूषणधूल्या कामदेवगृहदन्तवलभिकां पाटलय श्वेतरक्तीकुरु । हे नलिनिके, कमलमधुरसं भवन-
कलहंसान्पायय पानं कारय । हे कदलिके, गृहमयूरान्भवनकलापिनो धारागृहं यन्त्रगृहं नय प्रापय । हे
कमलिनिके, मृणालक्षीररसं चक्रवाकशावकेभ्यो स्थानापाकेभ्यः प्रयच्छ प्रदेहि । चूतलतिके, पजरपुंस्को-
• किलेभ्यश्चतकलिकाङ्कराहारमाम्रकोरकप्ररोहाशनं देहि प्रयच्छ । हे पल्लविके, भवनहारीतान्गृहमृदङ्कुरान्मरि
7
टिप्प० - 1 रञ्जयेति तात्पर्यम् ।
पाठा० -१ कुसुम २ असुकुमार. ३ अन्तरमवक्रम्य ४ सारसिके. ५ कनकदीर्घिकासु; नदिकासु. ६ क्षोद.
७ युगलानि. ८ मन्दारिके. ९ भवनवी धिंकातमाल १० रक्षणार्धम् ११ लेखय. १२ मणिस्तम्भ १३ संमार्जनीभिः•
१४ वेदिकाः, १५ कुसुमिके. १६ चक्रवाकेभ्यः १७ चूतकलिके,
पूर्वभागः ।
३८३
ग्रहणमध्ययुवतिजनोचितम्, कन्यकाविज्ञानेषु माल्यग्रन्थनमसुकुमारजन व्यापारः, देवता-
प्रणामेषु मध्यभागभङ्गो नातिविस्मयकरः ।
तस्य चैवंविधस्य किंचिदैभ्यन्तरमतिक्रम्ये तश्चेतश्च परिभ्रमतः कादम्बरी प्रत्यासन्नस्य परि-
जनस्य शुश्राव तांस्तानति मनोहरानालापान् । तथाहि
— 'लवलिके, कल्पय केतकी धूलिभि-
लेवलीलतालवाल मण्डलानि । सांगैरिके, गन्धोदकदीर्घिकासु विकिर रत्नवालुकाम् । मृणा-
लिके, कृत्रिमकमलिनीपु कुमरेणुमुष्टिमिशहुरय यत्रचक्रवाक मिथुनानि । मकरिके, कर्पू-
रपल्लवरसेनाधिवासय गन्धपात्राणि । रजनिके, तंमालवीथिकान्धकारेषु निधेहि मणिप्रदी-
पान् । कुमुदिके, स्थगय शकुनिकुलरक्षणाय मुक्ताजालैर्दाडिमीफलानि । निपुणिके, लिखै
मणिशौल भन्जिकास्तनेषु कुमरसपत्रभङ्गान् । उत्पलिके, परामृश कनकसंमार्जनीभिः कद-
लीगृहमरकतवेदिकाम् । केसरिके, सिञ्च मदिरारसेन बकुलकुसुममालागृहाणि । मालतिके,
पाटलय सिन्दूररेणुना कामदेवगृहदन्तवलभिकाम् । नलिनिके, पायय कमलमधुरसं भवन-
कलहंसान् । कदलिके, नय धारागृहं गृहमयूरान् । कमलिनिके, प्रयच्छ चक्रवाकशावकेभ्यो
मृणालक्षीररसम् । चूँतलतिके, देहि पञ्जरपुंस्कोकिलेभ्यश्चतकलिकाङ्कुराहारम् । पल्लविके,
।
ध्वनितम् । पुनः सौकुमार्यातिशयमाह - कन्यकेति । कन्यकाविज्ञानेषु कुमारिकाणां कलासु माल्यप्रथममसुकु
मारजनव्यापारः । अतिकर्कशजन विधेयमित्यर्थः । एतेन माल्यापेक्षयापि सौकुमार्य व्यज्यते । देवतेति । देवतानां
प्रणामेषु नमस्क्रियासु मध्यभागस्यातिसूक्ष्मत्वात् भङ्गो द्वैधीभावो न भवति सोऽतिविस्मयकर आश्चर्यकरः । एतेन
मध्यभागस्य खारसिकं कृशत्वं व्यज्यते ।
तदनन्तरं स चन्द्रापीडः किंचिदभ्यन्तरं मध्यभागमतिक्रम्येतश्चेतश्च परिभ्रमतः पर्यटत एवंविधस्य तस्य
कादम्बरी प्रत्यासन्नस्य कुमारिकासमीपवर्तिनः परिजनस्य परिवारस्यातिमनोहरांस्तांस्तानालापान्संलापाशुश्रा-
वाकर्णयामास । एतदेव दर्शयति - तथा हीति । हे लवलिके, केतकीधूलिभिः केतकीपरागैर्लवलीलताया
आलवालमण्डलान्या चालमण्डलानि कल्पय प्रणय । हे सागरिके, गन्धोदकं सुगन्धजलं तस्य दीर्घिकासु वापीषु
रत्नवालुकां विकिर विक्षिप । हे मृणालिके, कृत्रिमकमलिनीषु यन्त्रचक्रवाकमिथुनानि कुङ्कुमरेणुमुष्टिभिश्छु -
तमालवीथि-
रयाच्छोटय । हे मकरिके, कर्पूरपल्लवरसेन गन्धपात्राण्यधिवासय सुगन्धीकुरु । हे रजनिके,
कानामन्धकारेषु मणिप्रदीपान्निधेहि स्थापय । हे कुमुदिके, शकुनिकुलरक्षणाय पक्षिसमूहनिवारणाय मुता-
जालैर्दाडिमीफलानि स्थगयाच्छादय । हे निपुणिके, मणिशालभञ्जिकास्तनेषु रत्नपुत्रिकाकुचेषु कुङ्कुमरसपत्रभज्ञां-
ल्लिख लिपीकुरु । हे उत्पलिके, कनकसंमार्जनीभिः सुवर्णबहुरीभिः कदलीगृहमरकतवेदिकां परामृश संमार्जय ।
हे केसरिके, मदिरारसेन कादम्बरीद्रवेण बकुलकुसुममालागृहाणि सिञ्च सेकं कुरु । हे मालतिके, सिन्दूर-
रेणुना नागभूषणधूल्या कामदेवगृहदन्तवलभिकां पाटलय श्वेतरक्तीकुरु । हे नलिनिके, कमलमधुरसं भवन-
कलहंसान्पायय पानं कारय । हे कदलिके, गृहमयूरान्भवनकलापिनो धारागृहं यन्त्रगृहं नय प्रापय । हे
कमलिनिके, मृणालक्षीररसं चक्रवाकशावकेभ्यो स्थानापाकेभ्यः प्रयच्छ प्रदेहि । चूतलतिके, पजरपुंस्को-
• किलेभ्यश्चतकलिकाङ्कराहारमाम्रकोरकप्ररोहाशनं देहि प्रयच्छ । हे पल्लविके, भवनहारीतान्गृहमृदङ्कुरान्मरि
7
टिप्प० - 1 रञ्जयेति तात्पर्यम् ।
पाठा० -१ कुसुम २ असुकुमार. ३ अन्तरमवक्रम्य ४ सारसिके. ५ कनकदीर्घिकासु; नदिकासु. ६ क्षोद.
७ युगलानि. ८ मन्दारिके. ९ भवनवी धिंकातमाल १० रक्षणार्धम् ११ लेखय. १२ मणिस्तम्भ १३ संमार्जनीभिः•
१४ वेदिकाः, १५ कुसुमिके. १६ चक्रवाकेभ्यः १७ चूतकलिके,