कादम्बरी /249

२१६
 
[ कथायाम् -
 
कान्तिः, अनेकरूपांपा [^१]नुसरणसंभ्रमपरिभ्रष्ट [^२]च्छेछत्रधरतया छत्रीकृतेन नै[^३]नवपल्लवेन निवार्यमाणा-
तपः, विविधवनलताकुसु- मरेणुधूसरो वसन्त इव विग्रहवान्, अश्वखुररजोमलिनललाटा-
भिव्य- क्तावदातस्खेवेदलेखः, दूरविच्छिन्नेन पदातिपरिर्जे [^४]जनेन शून्यीकृ- तपुरोभागः, प्रजवितुरङ्ग-
माधिरूढैरल्पावशिष्टैः सह राजपुत्रैः 'एवं मृगपतिः, एवं वराहः, एवं महिषः, एवं शरभः,
एवं हरिणः' इति तमेव मृगयावृत्तान्तमुञ्च्चारयन्स्वभवनमाजगाम ।
 

 
[^६]उत्तीर्य, च तुरङ्गमात्ससंभ्रमप्रधावितपरिजनोपनीत [^७]उप- विश्यासने वारबाणमवतार्य,
अपनीय चाशेषं [^८]तुरङ्गाधिरोहणो- चितं वेषपरिग्रहमितस्ततः प्रचलिततालवृन्तपवनापनीयमानश्रमो मुहूर्तं विशश्राम । विश्रम्य च मणिरजतकनककलशशतसनाथा- मन्तर्विन्यस्तकाञ्चनपीठां स्नानभूमिमगात् । निर्व [^९]र्तिताभिषेक- व्यापारस्य च विविक्तवसनपरिमृष्टवपुषः स्वच्छदुकूल पल्लवा-
[^१०]कलितमौलेर्गृही [^११]तवाससः कृतदे [^१२]वार्चनस्याङ्ग- रागभूमौ समुपविष्टस्य राज्ञा विसर्जिता महा-
 
[ टि ]-- अनेकेति । अनेके ये रूपाः पशवस्तेषामनुसरणं गवेषणं तत्र यः संभ्रमश्चेतसो वैक्लव्यं तेन परिभ्रष्टा दूरीभूता ये छत्रधरास्ते- षां भावस्तत्ता तया । 'रूपं तु श्लोकशब्दयोः । पशौ' इत्यनेकार्थः। छत्रीकृतेनातपवारणीकृतेन नवपल्लवेन प्रत्यग्रकिसलयेन निवार्य- माणो दूरीक्रियमाण आतपो यस्य सः । विविधेति । विविधा अनेक- प्रकारा या वनलता अरण्यव्रतत्यस्तासां कुसुमरेणुः पुष्परागस्तेन धूसर ईषत्पाण्डुः । क इव । विग्रहवान्सशरीरो वसन्त इव इष्य इव । अश्वखुरस्य यद्रजस्तेन मलिनं कश्मलं यल्ललाटं तत्राभिव्यक्ता प्रकटावदाता निर्मला खेदलेखा यस्य सः । दूरविच्छिन्नेन दूरान्तरि- तेन पदातिपरिजनेन पत्तिपरिच्छदेन शून्यः कृतो विहितः पुरोभागो- ऽग्रभागो यस्य सः । प्रजविनो जवयुक्ता ये तुरङ्गमा अश्वास्तेष्वधि- रूढैरारूढैरल्पावशिष्टैः स्तोकैः राजपुत्रैर्नृपसुतैः सह । इति तमेव मृगयावृत्तान्तमाखेटकोदन्तमुच्चारयन्नन्योन्यं ब्रुवन् । इतिशब्दार्थ- माह - एवमिति । एवं पूर्वोक्तप्रकारेण मृगपतिः सिंहः, एवं वराहो वनक्रोड:, एवं महिषो रक्ताक्षः, एवं शरभोऽष्टापदः, एवं हरिणो मृगः । व्यापादित इति शेषः । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः ।
 
स्वभवनगमनानन्तरं च तुरङ्गमादश्वादुत्तीर्यावरोहं कृत्वा ससंभ्रमं सवेगं प्रधावितो यः परिजनः परिच्छदस्तेनोपनीत आनीत आसने विष्टर उपविश्योपवेशनं कृत्वा वारबाणं कवचमवतार्य तस्यावतरणं कृत्वा तुरङ्गाधिरोहणोचितंतमशेषं समग्रं वेषपरिग्रह मिणमपनीय दूरी- कृत्य । इतस्ततः प्रचलिततं यत्तालवृन्तपवनापनीयमान-
श्रमो मुहूर्त विशश्राम । विश्रम्य च मणिरतं व्यजतकनककलशशतसनाथामन्तर्विन्यस्त काञ्चनपीठां
स्नानभूमिमगात् । निर्वर्तिताभिषेकव्यापारस्य च विविक्तवसनपरिमृष्टवपुषः स्वच्छदुकूलप-
लनं तस्य यः पवनो वार्केलितमौलेर्गृहीतवाससः कृतदेवाचनस्याङ्गरागभूमौ समुपविष्टस्य राज्ञा विसर्जिता महा-
•
 
कादम्बरी ।
 
,
 
अनेकेति । अनेके ये रूपाः पशवस्तेषामनुसरणं गवेषणं तत्र यः संभ्रमश्वेतसो वैक्लव्यं तेन परिभ्रष्टा दूरी -
भूता ये छत्रधरास्तेषां भावस्तत्ता तया । 'रूपं तु श्लोकशब्दयोः । पशौ' इत्यनेकार्थः । छत्रीकृयु- स्तेनातप-
वारणीकृतेन नवपल्लवेन प्रत्यप्रकिसलयेन निवार्पनीयमाणोनो दूरीक्रियमाण आतपो यस्य सः । विविधेति ।
विविधा अनेकप्रकारा या वनलता अरण्यव्रतत्यस्तासां कुसुमरेणुः पुष्परागस्तेन धूसर ईषत्पाण्डुः । क इव ।
विग्रहवान्सशरीरो वसन्त इव इष्य इव । अश्वखुरस्य यद्रजस्तेन मलिनं कश्मलं यल्ललाटं तत्राभिव्यक्ता प्रकटा-
वदाता निर्मला खेदलेखा यस्य सः । दूरविच्छिन्नेन दूरान्तरितेन पदातिपरिजनेन पत्तिपरिच्छदेन शून्यः
कृतो विहितः पुरोभागोऽग्रभागो यस्य सः । प्रजविनो जवयुक्ता ये तुरङ्गमा अश्वास्तेष्वधिरूढैरारूढैरल्पावशिष्टैः
स्तोकैः राजपुत्रैर्नृपसुतैः सह । इति तमेव मृगयावृत्तान्तमा खेटको दन्तमुच्चारयन्नन्योन्यं ब्रुवन् । इतिशब्दा.
र्थमाह - एवमिति । एवं पूर्वोक्तप्रकारेण मृगपतिः सिंहः, एवं वराहो वनकोड:, एवं महिषो रक्ताक्षः, एवं
शरभोऽष्टापदः, एवं हरिणो मृगः । व्यापादित इति शेषः । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः ।
 
स्वभवनगमनानन्तरं च तुरङ्गमादश्वादुत्तीर्यावरोहं कृत्वा ससंभ्रमं सवेगं प्रधावितो यः परिजनः परिच्छदस्तेनो-
पनीत आनीत आसने विष्टर उपविश्योपवेशनं कृत्वा वारबाणं कवचमवतार्य तस्यावतरणं कृत्वा तुरङ्गाधिरोह-
णोचितमशेषं समग्रं वेषपरिग्रहणमपनीय दूरीकृत्य । इतस्ततः प्रचलितं यत्तालवृतं व्यजनं तस्य यः पवनो
वायुस्तेनापनीयमानो दूरीक्रियमाणः श्रमः क्लमो यस्य स तथा मुहूर्ततं घटिकाद्वयं विशश्राम विश्रामं गृहीतवान् ।
विश्रमय चेति । विश्रामं गृहीत्वा । मणीति । मणयश्चन्द्रकान्तायाः, रजतं रौप्यम्, कनकं सुवर्णम्,
एतेषां यत्कलशशतं कुम्भशतं तेन सनाथां सहिताम् । अन्तर्मध्ये विन्यस्तं स्थापितं काञ्चनपीठं स्वर्णपीठं
यस्यामेवंभूतां स्नानभूमिमगाज्जगाम । निर्वर्तितेति । निर्वर्तितो निष्पादितोऽभिषे- कव्यापारो यस्य स तस्य ।
विविक्ते [^1]विजने वसनं वस्त्रं तेन परिमृष्टं शुष्कीकृतं वपुर्येन स तस्य । स्वच्छेति । स्वच्छो निर्मलो यो दुकूल-
पपल्लवस्तेनाकलितो वेष्टितो मौलिः शिरो यस्य स तस्य । गृही- तं स्वीकृतं वासो वस्त्रं येन स तथा तस्य । कृतं
देवार्चनं देवपूजा येन स तस्य । अङ्गरागभूमौ विलेपनभूमौ समुपविष्टस्य राज्ञा तारौरा- पीडेन विसर्जिता विसृष्टा
महाप्रतीहारेण महाद्वारपालकेनाधिष्ठिता आश्रिता राजकुलपरिचारिका नृपकुलसेवाकारिण्यः कुलवर्धना
 
टिप्प० -
 
[^1]F. विविक्तेन पवित्रेण वसनेनेत्यर्थ उचितः ।
 
पाठा० -
 
[^१]G. अनुसार .
[^२]G. छत्रधारतया .
[^३ वनप]G. वनपल्लनेन. वेन.
[^४]G. जनेन.
[^५]G. वनमहिष: .
[^६]G. अवतीर्थ य.
[^७]G. समुपविश्य.
४
[^८]G. तुरङ्गम.
[^९]G. निवर्तित .
[^१०]G. आकुलित .
[^११]G. गृहीतधौतवाससुः स:.
[^१२]G. देवता.
 
*
 
d