कादम्बरी /247

कादम्बरी ।
 
[ कथायाम्-
२१४
नलेषु प्रै[^१]प्रज्वलत्सु मानिनीनां शोकविधुरेषु हृदयेषु, प्रवृत्ते प्रदो- षसमये चन्द्रापीडः प्रज्वलि-
तदीपिकाचक्रवालपरिवारश्चरणाभ्यामेव राजकुलं गत्वा पितुः समीपे [^२]मुहूर्ततं स्थित्वा दृष्ट्वा
च विलासवती मागत्य स्वभवनमने करत्नप्रभाशबलमुरंरगराजफणामण्डलमिव हृषीकेशः शय
नतलमधिशिश्ये ।
 

 
प्रभातायां च निशीथिन्यां समुत्थाय [^३]समभ्यनुज्ञातः पित्रामिनवभिनव- मृगया कौतुकारृ [^४]कृष्यमा-
णहृदयो भगवत्यनुदित एव सहस्र- रश्मावारुह्येन्द्रायुधममतो [^५]बालेयप्रमाणा [^६]नाकर्षय द्भिश्वाचा- मी-
कर करशृङ्खलाभिः कौलेयका अरद्वञ्जरद्व्याघ्रचर्मशबॅ [^७]बलव सनक- ञ्चुकधारिभिरनेकवर्णपट्टची रिको [^८]द्बद्धमौलि-
भिरुपचितश्मश्रु- गहनमुखैरेक कर्णावसक्तहेमताली
पुटै राबजूद्धनिबिड कक्षैर
न बनवरतश्र- मोपचितोरुपि-
[^९]ण्डेिकैः [^१०]कोर्दण्डपाणिभिः श्वपोषकैरन- वरतकृतकोलाहलैः प्रधावद्भिर्द्विगुणीक्रियमाणमै [^११]मनोत्साहो
 
:
 

 
[ टि ]-- नीति । मानिनीनां शोकविधुरेषु शुक्पीडितेषु हृदयेषु मनस्सु मानादेव प्रज्वलत्सु दह्यमानेषु सत्सु । अत
एवाह - सूर्येति । सूर्यकान्ता ये मणयस्तेभ्य इव संक्रान्तः प्रतिबिम्बितोऽनलो बहिवह्नि- र्येषु । उपसंहरन्नाह -
एवंविधे प्रदोषसमये यामिनीमुखसमये प्रवृत्ते सति प्रसृतते सति चन्द्रापीडः । प्रज्वलितेति । प्रज्वलितमुद्दीपितं

यद्दीपिकाचक्रवालं तदेव परिवारः परिच्छदो यस्यैवंभूतः । चरणा- भ्यामेव राजकुलं गत्वा पितुः समीपे मुहूर्त
तं स्थित्वा दृष्ट्वा च विलास- वतीमागत्य स्वभवनं शयनतलं शयनीयतलमधिशिश्ये शयनं चक्रे । शयनतलमित्यत्र
'अधिशीङ्स्थासाम्-' इत्यधिकरणे द्वितीया । शयनतलं विशेषयन्नाह - अनेकेति । अनेकेषां रत्नानां मणीनां
या प्रभा तया शबलं कर्बुरम् । कृष्णत्वे [^1]त्वसाम्यादुपमानान्तरमाह - उरगेति । उरगराजः शेषनागस्तस्य यत्फणा •
मण्डलं तत्र हृषीकेश
 
।
 

इव ।
 
प्रभातायामिति । प्रभातायां विभातायां निशीथिन्यां रजन्यां च समु- त्थायोत्थानं कृत्वा पित्रा जनकेन
समभ्यनुज्ञातः प्रदत्तानुज्ञोऽभिनवा प्रत्यग्रा या मृगयाखेटकं तस्य यत्कौतुकमाश्चर्ययं तेनाकृष्यमाणं हृदयं यस्य
सः । भगवत्यनुदित उदयमप्राप्त एव सहस्ररश्मौ सूर्य इन्द्रा- युधमश्वमारुह्य बहुगजतुरगपदातिपरिवृतो
वनं यथायावित्यन्वयः । कीदृशो राजकुमारः। द्विगुणेति । द्विगुणीक्रियमाणो मनो [^2]त्सा- हो यस्य सः । कैः ।
श्वपोषकैः कौलेयरक्षकैः । तानेव विशिनष्टि – अग्रत इति । अग्रतः पुरतो बालेयो रासभस्तत्प्रमाणां-
स्वाश्चामीकर- शृङ्खलाभिः सुवर्णशृङ्खलाभिः कौलेयकाञ्ञ्जुशुन आकर्षय[^३]द्भि राकर्षणं कुर्वद्भिः । जरदिति । जरञ्जरी-
यान्यो व्याघ्रो द्वीपी तस्य चर्म त्वक्तद्वत्तदिव शबलं कर्बुरं यद्वसनं वस्त्रं तस्य यः कञ्जुचुको- ऽङ्गिका तद्धा-
रिभिः । अनेकेति । अनेकवर्णा या पट्टचीरि [^4]का तयोद्बद्धाः संयता मौलयः केशा यैः । उपेति । उपचितानि
वर्धिता- नि यानि श्मश्रूण्यास्यलोमानि तैर्गहनानि संकीर्णानि मुखानि येषां तैः । एकेति । एकस्मिन्कर्णे-
ऽवसक्तं क्षिप्तं हेम [^5]तालीपुटं यैः । आबद्धेति । आबद्धा नद्धा निबिडं दृढं कक्षा मध्यप्रदेशो यैः । अनवर-
तेति । अनवरतं यः श्रमस्तेनोपचिते पुष्टे ऊरुपिण्डिके जङ्घापिचिण्डिके येषां तैः । पिण्डिका च गुल्फोपरि -
जानोरधःप्रदेशः । कोदण्डो धनुः पाणौ येषां तैः । अनवरतेति । अनवरतं निरन्तरं कृतः कोलाहलो यैः ।
 
टिप्प० -
 
[^1]F. धन्यष्टीकाकारः । न खलु कृष्णवर्णे शयनीये सुष्वाप चन्द्रा- पीडः, न च तस्य शोमैव ।
भैव । शेषोपि च श्वेत एव । अत एव श्वेतत्वसा- म्यादित्युचितम् ।
[^2]F. द्विगुणीक्रियमाणो गमनोत्साहो यस्येत्येव
पाठः । मनोत्साह इति पाठस्वीकारस्तु सर्वथाऽव्युत्पत्तिष्टीकाकृतः ।
[^3]F. आकर्षद्भिरित्येव पाठः,
णिचोडऽना.
बवश्यकत्वात् ।
[^4]F. अनेकवर्णाः याः पट्ट (चौक्षौम) वस्त्रस्य ची रिकाः क्षुइद्रखण्डा- स्तैः उत् उपरि बद्धाः जटीभूताः
केशा यैरिति व्याख्योचिता ।
[^5]F. स्वर्णघटितोऽलंकार विशेषः ।
 
पाठा०- -
 
[^१]G. ज्वलत्सु.
[^२]G. मुहूर्तकम् .
[^३]G. अभ्यनुज्ञात: .
[^४]G. अवकृष्यमाण.
[^५]G. बालेयद्वीपिप्रमाणान् .
[^६]G. आकर्षद्भिः.

[^७]G. शबलकञ्चक.
[^८]G. अवबद्ध; उर्ध्वबद्ध .
[^९]G. पिण्डकै .
[^१०]G. दण्डपाणिभिः• .
[^११]G. उत्साहः; गमनोत्साहः.
 
..
 

 
..