कादम्बरी /234

नारदीयमिव वर्ण्यमानराजभवनम् ]
 
पूर्वभागः ।
 
२०१
 
धर्मम्, यन्त्रमिव विविधशब्दरसलब्धा- स्वादम्, मृदुकाव्यमि [^१]वा-
19
 
नारदीयमिव वर्ण्यमानराजधर्मम् यत्रमिव विविधशब्दरसलब्धास्वादम्,
न्यचिन्तितस्वभावाभिप्रायै । [^३]या- वेदकम्, महानदीप्रवाहमिव सर्व [^३]दुरितापहरम्, धनमिव न कस्य-
चित्रा [^४]न्नाकाङ्क्षणीयम्, संध्यासमयमिव दृश्यमान चन्द्रापी-
डोदयम्, नारायणवक्षस्थलमिव
श्रीरत्नप्रभाभासित दिगन्तम्, बल-
भद्रमिव कादम्बरी रस रसविशेषवर्णना कुलमै [^५]मतिम्, ब्राह्मणमिव

पद्मासनोपदेशदर्शितभूमण्डलम्, स्कन्दमिव शिखिक्रीडारम्भ- चञ्चलम्, कुलाङ्गनाप्रचारमिव
सर्वदोपजातशङ्कम्, वेश्याज नन- मिवोपचारचतुरम्, दुर्जनमिवापगतपरलोकभयम्, [^७]अन्त्यजज-

जनमिवागम्य विषयाभिलाषम्, अगम्यविषयासक्तमपि प्रशंसनीय- म्, अन्तकभटगणमिव
 
.9
 

 
[ टि ]-
 
- दण्डादिना मोचनम्, कलाभागा विज्ञानैकदेशाः तेषु निपु- णा यस्मिन् । पक्षे अर्केन्द्रो: ग्रहो मोक्षश्च, कला
षोडशो भागः, तासां भागा विभागास्तेषु निपुणम् । एतज्ज्ञापऋकमित्यर्थः । नारदीयं पुराणं तद्वदिवासमन्ताद्व•
र्ण्यमानः स्तूयमानो राजधर्मो यस्मिन्नित्यभङ्गश्ले- षः। यन्त्रं वीणा तद्वदिव विविधाः शब्दा मनोज्ञशब्दाः, रसाः शृङ्गा- रादयः तेषां लब्ध आस्वादश्चर्वणं येन तत् । पक्षे विविधशब्दरसैर्ना- नाविधरागरसैलब्धास्वादा जना यस्मात् । मृदु सुकुमारं यत्काव्यं कविकर्म तद्वदिवान्यचिन्तितानि स्वभावाः प्रकृतयः, अध्यवसाया मनोगताभिप्रायाः, तेषामावेदकं कथकम् । पक्षेऽन्ये [^1]न कविना चिन्तितो विचारितो यः स्वभावाभिप्रायः सहजोऽभिप्रायः। तात्पर्य- विषयीभूतोऽर्थ इति यावत् । तस्यावेदकं ज्ञापकम् । महानया बृह- त्तटिन्याः प्रवाह ओघस्तमिव सर्वं यद्दुरितं दुश्चरितं तस्यापहरम् । पक्षे सर्व दुरितं पापम् । धनं द्रव्यं तद्वदिव न कस्यचिदपि नाका- ङ्क्षणीयं नाभिलषणीयम् । अपि तु सर्वस्यापि स्पहणीयमित्यर्थः । इत्यभङ्गश्लेषः । यन्त्संध्यायाः सायंकालस्य समयः क्षणस्तमिव दृश्य- मानः प्रेक्ष्यमाणश्चन्द्रापीडस्य सुतस्योदयोऽभ्युन्नतिर्यस्मिन् । पक्षे चन्द्रापीड ईश्वरः । सर्वदा संध्यायां नृत्यविधानादिति भावः। नारा- यणो विष्णुस्तस्य वक्षस्थलं भुजान्तरं वीणा तद्वदिव विविधाः शब्दा मनोज्ञशब्दाः, रसाः
शृङ्गारादयःश्रीः शोभा तया युक्तानि रत्नानि तेषां लब्ध आस्वादश्चर्वणं येन तत् । पक्षे विविधशब्दर सैर्नानाविधरागरसैलब्धास्वादा जना
यस्मात् । मृदु सुकुमारं यत्प्रभाः काव्यं कविकर्म तद्वदिवान्यचिन्तितानि स्वभावाः प्रकृतयः, अध्यवसाया मनोगन्तयस्ताभि-
र्भासितं प्रायाः, रकाशितं दिगन्तं यस्मिन् । पक्षे श्रीलक्ष्मीः रत्नं कौस्तुभम् । शेषं पूर्ववत् । बलभद्रो रामस्तमिव कादम्बरी वक्ष्यमा [^2]णा स्त्री तस्या रसविशेषवर्णन आकुला मतिर्यस्मिन् । पक्षे कादम्बरी कापिशायनम् । ब्राह्मणमिव द्विजमिव पद्मासनोपदेशे [^3]न दर्शितं भूमण्डलं यस्मिन् । पक्षे पद्मासनो ब्रह्मा तस्योपदेशो वेदस्तेषामावेदकं न दर्शितमन्येभ्यः प्रकाशितं भूमण्डलं येन स तम् । स्कथकम् । पक्षेऽन्येन कविना चिन्तितो विचारितो न्दः स्वामी तमिव शिखी मयूरस्तस्य
यः स्वभावाभिप्रायः सहजोऽभिप्रायः ।
तात्पर्यविषयीभूतोऽर्थ इति यावत् । तस्यावेदकं ज्ञापकम् । महानया बृहत्तटिन्याः प्रवाह ओघस्तमिव सर्व यहु-
रितं दुश्क्रीडारम्भस्तेन चरितं तस्यापहरम् । पक्षे सर्व दुरितं पापम् । धनं द्रव्यं तद्वदिव न कस्यचिदपि नाकाङ्क्षणीयं नाभिञ्चलं चटुलष-
णीयम् । अपि तु सर्वस्यापि स्पहणीयमित्यर्थः । इमित्यभङ्गश्लेषः । कुलाङ्गनायाः कुलवध्वाः प्रचारः संध्यायाः साचरणं तमिव सर्वं ददातीति सर्व [^4]दः परमेश्वरस्तस्मादुपजाता शङ्का भयं यस्मिन् । पक्षे सर्वदा सर्व- कालस्य समयः क्षुणस्तमिब
दृम् । वेश्यमानः प्रेक्ष्यमाणश्याजनो वाराङ्गनाजनस्तमिवोपचारः सेवा तत्र चन्द्रापीडस्य सुतस्योदयोऽभ्युन्नतिर्यस्मिन् । पक्षे चन्द्रापीड ईश्वरः । सर्वदा संध्यायां
नृत्यविधानादिति भावः । नारायणो विष्णुस्तस्य वक्षस्थलं भुजान्तरं तद्वदिव श्रीः शोभा तया युक्तानि रत्नानि
तेषां प्रभाः कान्तयस्ताभिर्भसितं प्रकाशितं दिगन्तं यस्मिन् । पक्षे श्रीलक्ष्मीः रत्नं कौस्तुभम् । शेषं पूर्वर-
वत् । बलभद्रो रामस्तमिव कादम्बरी वक्ष्यमाणी स्त्री तस्या रसविशेषवर्णन आकुला मतिर्यस्मिन् । पक्षे काद-
म्बरी कापिशायनम् । ब्राह्मणमिव द्विजमिव पद्मासनोपदेशेन दर्शितं भूमण्डलं यस्मिन् । पक्षे पद्मासनो ब्रह्मा
तस्योपदेशो वेदस्तेन दर्शितमन्येभ्यः प्रकाशितं भूमण्डलं येन स तम् । स्कन्दः खामी तमिव शिखी मयूरस्तस्य
यः क्रीडारम्भस्तेन चञ्चलं चटुल मित्यभङ्गश्लेषः । कुलाङ्गनायाः कुलवध्वाः प्रचारः संचरणं तमिव सर्व
ददातीति सर्वदः परमेश्वरस्तस्मादुपजाता शङ्का भयं यस्मिन् । पक्षे सर्वदा सर्वकालम् । वेश्याजनो वाराङ्गना-
जनस्तमिवोपचारः सेवा तत्र चतुरमित्यभङ्गश्लेषः । दुर्जनः खलस्तमिवापगतं परे लोकाः शत्रवस्तेभ्यो भयं
यस्मिन् । पक्षे परलोको भवान्तरम् । अन्त्यजजनो दिवाकीर्ति- जनस्तमिवागम्यः परैरग्राह्य एवंविधो विषयो
देशस्तमिवोर्पं [^5]प- चारो यस्मिन् । पक्षेऽगम्यानां विषयाभिलाषो यस्मिन्निति बहुव्रीहि: । अगम्यविषयासक्तमपि
 
२६ का०
 
टिप्प० –
 
 
[^1]F. अन्यैः (वक्तर्भिन्नैः ) चिन्तितः श्रवणमात्रेणाऽवगतः स्वभावः ( स्वोऽर्थः ) अभिप्रायः
कवेराशयश्च तयोरावेदकम् । प्रसादगुगण- विशिष्टं काव्यमन्ये श्रवणमात्रेण आशयतोऽवबुध्यन्त इत्यर्थः ।

[^2]F. कादम्बर्या सांप्रतं परिचयाभावान्नोचितोयमर्थः । उभयत्रापि मद्यमेवार्थ: । राजकुलपक्षे 'आकुलमति'
इति लिङ्गव्यत्ययः कार्यः ।
[^3]F. पद्मायाः आसनाथ ( स्थितये ) य उपदेशो ( गुरुभिदत्तः ) तेन दर्शितं
भूमण्डलं ( भूमण्डलव्यवहारः ) यस्मिन् ।
[^4]F. सर्वदा उपजाता शङ्का यस्मात्, साधारणजना राजभव
नादूद् बिभ्यति ।
[^5]F. टीका भ्रष्टाक्षरेवाऽऽभाति । परैः अगम्यः अज्ञेयः विषयाणां देशानामभिलाषो यस्मिन्,
कदा कीडदृशो देश: आक्रम्य ग्रहीष्यते इति गुप्तमन्नस्त्रत्वाद् न शामज्ञायते इत्यर्थो योग्यः ।
 
पाठा०-
 
[^१]G. अनन्य.
[^२]G. वेदकम्
[^३]G. दुरिततापहरम्.
[^४]G. काङ्क्षणीयम्; काहङ्क्षणीयं फलन्, १म्,
[^५]G. मति,
[^६]G. ब्रह्माणम्.
 
●
[^७]G. अन्यजन.
 
.
 

२६ का०