कादम्बरी /210
This page has not been fully proofread.
इन्द्रायुधः ]
पूर्वभागः ।
शङ्खमालिकाभरणम्, भीतमिव सम्वकर्जम्, विद्याधरराध्यमिव चक्रवर्तिनरवाहनोचितम्,
सूर्योदयमिव सकल भुवनाघहम् अश्वातिशयमिन्द्रायुधमद्राक्षीत् ।
दृष्ट्वा च तमदृष्टपूर्वममानुषलो को चिताकारसखिल त्रिभुवन राज्योचितमशेषलक्षणोपपन्नम-
वरूपातिशयमतिधीरप्रकृतेरपि चन्द्रापीडा पस्पर्श विसायं हृदयम् । आसीचास्य मनसि --
'सरभस परिवर्तन वलितवा सुकि श्रमितमन्दरेण मत्रता जेलधिजलमिदमश्वरत्नमनभ्युद्धरता
किं नाम रनमुद्भुतं सुरासुरलोकेन । अनारोहता च मेरुशिलातलविशालमस्य पृष्ठमाखण्डलेन
किमासादितं त्रैलोक्यराज्यफलम् । उचैःश्रवसा विस्मितहृदयो नञ्चितः खलु जलनिधिना
शतमखः । मन्ये च भगवतो नारायणस्य चक्षुर्गोचरमियता कालेन नायमुपगतो येनाद्यापि
तो गरुडारोहणव्यसनियां न संजति । अहो खल्वतिशैयितत्रिदशरोज्यसमृद्धिरियं तातस्य
,
पक्षे चक्रवर्ती यो नरवाहनो वत्सराजसुतो विद्याधरस्तयोचितं योग्यम् । विद्याधरादिषु नरवाहनराजकी-
यत्वस्य प्रसिद्धत्वादित्युपमानम् । सूर्योदयमिव सकलं समग्र भुवनं जगदेवार्थो मूल्यं तस्याहं योग्यम् । सर्वो-
त्कृष्टमित्यर्थः । पक्षे सकलभुवनस्यार्घः पूजा तस्याईम् । योग्यमित्यर्थः । 'सकलभुवननाथार्हम्' इति
कुत्रचित्पाठः । तत्र समग्रभुवनस्य नाथः स्वामी तस्याईं योग्यम् । पक्षे सकलभुवनस्य नाथ आशीस्तस्या अर्ह
योग्यम् । ध्वान्तध्वंसकत्वेन त्रिभुवनेन मङ्गलशंसनमस्य क्रियत इति भावः । अश्वेषु तुरङ्गमेष्वतिशयमत्युत्कृ
टमेवंविधमिन्द्रायुधमद्राक्षीदपश्यदिति । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः ।
लमदृष्टपूर्वमनवेक्षितपूर्व दृष्ट्वा विलोक्यातिधीरप्रकृतेरप्यतिसाहसभावस्यापि चन्द्रापीडस्य हृदयं विस्मयमा-
वर्य पस्पर्श स्पृष्टवदित्यन्वयः । तमेव विशेषयन्नाह
- अमान्विति । अमानुषो यो लोको देवलोकस्तस्योन्वितों
योग्य आकार आकृतिर्यस्य स तम् । अखिलं समयं त्रिभुवनराज्यं यस्य, अखिलं त्रिभुवनराज्यं वा तस्योश्वितं
योग्यम् । अशेषलक्षणैरुपपचं सहितम् अश्वस्य यद्रूपं तदेवातिशयमत्युत्कृष्टं यस्मिन् । अस्य चन्द्रापीडय
मनसि चित्त इदमासीद्वभूव । तदेवाह - सरभसेति । सरभसं वेगवत्तरं परिवर्तनार्थं वलितो बद्धो यो वासुकिः
सर्पस्तेन भ्रमितो यो मन्दरो मेरुस्तेन जलधिजलं समुद्रपानीयं मध्नता विलोडयतेदमश्वरत्नमनभ्युद्धरतागृह्णता
सुरासुरलोकेन । किमिति प्रश्ने । नामेति कोमलामन्त्रणे । रत्वं वसूहृतम् न किंचिदुद्धृतमिति भावः । अनेति ।
मेरुशिलातलवद्विशालं विस्तीर्णमस्य पृष्ठं पृष्ठप्रदेशमनारोहतानधिरोहताखण्डलेनेन्द्रेण त्रैलोक्यराज्यफलं किमा-
सादितम् । न किसपीत्यर्थः । उच्चैरिति । सलु निश्चयेन उच्चैःश्रवसा कृत्वा विस्मितहृदयो हर्षितहृदयो
जलनिधिना समुद्रेण शतमख इन्द्रो वञ्चितो विप्रतारितः गुणातिशयं प्रतिपादयितुं वितर्कमाह - मन्ये चेति ।
अहमिति मन्य इति जाने । इयता कालेन भगवतो नारायणस्य चक्षुर्गोचरं नेत्रविषयमयं नोपगतो न प्राप्तः ।
हेतुमाह - येनेति । येन हेतुनाप्येतावत्कालपर्यन्तमपि । तां गरुडारोहणव्यसनितां वैनतेयाधिरोहणासक्ततां
न त्यजति न जहाति । अहो इत्याचर्ये । खलु निश्चयेन तातस्य मत्पितुरियं राज्यलक्ष्मीराधिपत्यश्रीरतिशथि-
o-1 aeो न वध: । कন্তু उनभनदद
ह
A: न बभू य ह धघयमवत कथ थ । 2 वरू
यः अतिशयः लोकातीतः कश्चिदतिरेकः ( अद्भुतः पदार्थः ) तम् । 3 लरभसं यत्परिवर्तनं मथनं तन्न
चलितो वेष्टितः ।
पाहा
-१ भुवनाम्यहम् र विद्यायः १ विवर्तन, ४ चलित ५ जलनिषि ६ अभ्युद्धरता; अनुखरता पूर्वम.
७ सुरलोकेन. ८ श्यतापि, ९ तं गरुडाधिरोहणज्यसनिता, १० परित्यजति ११ अतिशय. ११ राज,
पूर्वभागः ।
शङ्खमालिकाभरणम्, भीतमिव सम्वकर्जम्, विद्याधरराध्यमिव चक्रवर्तिनरवाहनोचितम्,
सूर्योदयमिव सकल भुवनाघहम् अश्वातिशयमिन्द्रायुधमद्राक्षीत् ।
दृष्ट्वा च तमदृष्टपूर्वममानुषलो को चिताकारसखिल त्रिभुवन राज्योचितमशेषलक्षणोपपन्नम-
वरूपातिशयमतिधीरप्रकृतेरपि चन्द्रापीडा पस्पर्श विसायं हृदयम् । आसीचास्य मनसि --
'सरभस परिवर्तन वलितवा सुकि श्रमितमन्दरेण मत्रता जेलधिजलमिदमश्वरत्नमनभ्युद्धरता
किं नाम रनमुद्भुतं सुरासुरलोकेन । अनारोहता च मेरुशिलातलविशालमस्य पृष्ठमाखण्डलेन
किमासादितं त्रैलोक्यराज्यफलम् । उचैःश्रवसा विस्मितहृदयो नञ्चितः खलु जलनिधिना
शतमखः । मन्ये च भगवतो नारायणस्य चक्षुर्गोचरमियता कालेन नायमुपगतो येनाद्यापि
तो गरुडारोहणव्यसनियां न संजति । अहो खल्वतिशैयितत्रिदशरोज्यसमृद्धिरियं तातस्य
,
पक्षे चक्रवर्ती यो नरवाहनो वत्सराजसुतो विद्याधरस्तयोचितं योग्यम् । विद्याधरादिषु नरवाहनराजकी-
यत्वस्य प्रसिद्धत्वादित्युपमानम् । सूर्योदयमिव सकलं समग्र भुवनं जगदेवार्थो मूल्यं तस्याहं योग्यम् । सर्वो-
त्कृष्टमित्यर्थः । पक्षे सकलभुवनस्यार्घः पूजा तस्याईम् । योग्यमित्यर्थः । 'सकलभुवननाथार्हम्' इति
कुत्रचित्पाठः । तत्र समग्रभुवनस्य नाथः स्वामी तस्याईं योग्यम् । पक्षे सकलभुवनस्य नाथ आशीस्तस्या अर्ह
योग्यम् । ध्वान्तध्वंसकत्वेन त्रिभुवनेन मङ्गलशंसनमस्य क्रियत इति भावः । अश्वेषु तुरङ्गमेष्वतिशयमत्युत्कृ
टमेवंविधमिन्द्रायुधमद्राक्षीदपश्यदिति । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः ।
लमदृष्टपूर्वमनवेक्षितपूर्व दृष्ट्वा विलोक्यातिधीरप्रकृतेरप्यतिसाहसभावस्यापि चन्द्रापीडस्य हृदयं विस्मयमा-
वर्य पस्पर्श स्पृष्टवदित्यन्वयः । तमेव विशेषयन्नाह
- अमान्विति । अमानुषो यो लोको देवलोकस्तस्योन्वितों
योग्य आकार आकृतिर्यस्य स तम् । अखिलं समयं त्रिभुवनराज्यं यस्य, अखिलं त्रिभुवनराज्यं वा तस्योश्वितं
योग्यम् । अशेषलक्षणैरुपपचं सहितम् अश्वस्य यद्रूपं तदेवातिशयमत्युत्कृष्टं यस्मिन् । अस्य चन्द्रापीडय
मनसि चित्त इदमासीद्वभूव । तदेवाह - सरभसेति । सरभसं वेगवत्तरं परिवर्तनार्थं वलितो बद्धो यो वासुकिः
सर्पस्तेन भ्रमितो यो मन्दरो मेरुस्तेन जलधिजलं समुद्रपानीयं मध्नता विलोडयतेदमश्वरत्नमनभ्युद्धरतागृह्णता
सुरासुरलोकेन । किमिति प्रश्ने । नामेति कोमलामन्त्रणे । रत्वं वसूहृतम् न किंचिदुद्धृतमिति भावः । अनेति ।
मेरुशिलातलवद्विशालं विस्तीर्णमस्य पृष्ठं पृष्ठप्रदेशमनारोहतानधिरोहताखण्डलेनेन्द्रेण त्रैलोक्यराज्यफलं किमा-
सादितम् । न किसपीत्यर्थः । उच्चैरिति । सलु निश्चयेन उच्चैःश्रवसा कृत्वा विस्मितहृदयो हर्षितहृदयो
जलनिधिना समुद्रेण शतमख इन्द्रो वञ्चितो विप्रतारितः गुणातिशयं प्रतिपादयितुं वितर्कमाह - मन्ये चेति ।
अहमिति मन्य इति जाने । इयता कालेन भगवतो नारायणस्य चक्षुर्गोचरं नेत्रविषयमयं नोपगतो न प्राप्तः ।
हेतुमाह - येनेति । येन हेतुनाप्येतावत्कालपर्यन्तमपि । तां गरुडारोहणव्यसनितां वैनतेयाधिरोहणासक्ततां
न त्यजति न जहाति । अहो इत्याचर्ये । खलु निश्चयेन तातस्य मत्पितुरियं राज्यलक्ष्मीराधिपत्यश्रीरतिशथि-
o-1 aeो न वध: । कন্তু उनभनदद
ह
A: न बभू य ह धघयमवत कथ थ । 2 वरू
यः अतिशयः लोकातीतः कश्चिदतिरेकः ( अद्भुतः पदार्थः ) तम् । 3 लरभसं यत्परिवर्तनं मथनं तन्न
चलितो वेष्टितः ।
पाहा
-१ भुवनाम्यहम् र विद्यायः १ विवर्तन, ४ चलित ५ जलनिषि ६ अभ्युद्धरता; अनुखरता पूर्वम.
७ सुरलोकेन. ८ श्यतापि, ९ तं गरुडाधिरोहणज्यसनिता, १० परित्यजति ११ अतिशय. ११ राज,