कादम्बरी /207

१७४
 
कादम्बरी ।
 
[ कथायाम्-
आपिबन्तमिव संमुखागतम खिलमाकाशम्, अतिनिष्टुठुरेण मुहुर्मुहुः प्रकम्पितोदररन्ध्रेण द्वेषा-
रवेण पूरितभुवनोदरविवरेण निर्भर्त्सयन्त- मिवालीकवेगदुर्विदग्धं गरुत्मन्तम्, अति [^१]दूरैमुन्न-
रमुन्नमता जवनि- रोधस्फीत रोषघुरघुरायमाण [^२]घोरघोणेन शिरो [^३]भागेन [^४]निजदर्पवशादुल्लङ्घनार्थमाक-
लयन्तमिव त्रिभुवनम्, असित- पीतहरितपाटलाभिराखण्डलंलचापानुकारिणीभिर्लेखाभिः कै[^५]क- ल्मा-
षितशरीरम्, आस्तीर्ण [^६]विविर्धवर्ण कम्बलमिव कुञ्जरकल- भम्, कैलासतटाघातधातुधूलि पाटल-
मिव हरवृषभम्, असुररुधिर- पङ्कलेखालोहित सटमिव पार्वतीसिंहम्, रंहः संघातमिव मूर्ति-
मन्तम्, अनवरतपरिस्फुरत्प्रोथ पुँ[^७]पुटोन्मुक्तसूत्कारेणा तिजवापीतमनि- लमिव नासिकाविवरेणो-
द्वमन्तम् अन्तःस्खलितमुखरखली नखर- शिखरक्षोभजन्मनो लालाजलभुवः [^८]फेर्नपल्लवानुदधि-
निवास- परिपीतामृतरसगण्डूषानिवोद्गिरन्तम्, अत्यायतमं [^९]मतिनिर्मांस- तया समुत्कीर्णमिव वदन-
मुद्रवहन्तम्, [^१०]आननैनमण्डलनिहिता- रुणमणिसमुद्गतैरंशु कलापैरुपेते नाव सक्तरक्तचामरेणेव निश्च-
9
 
-
 

 
[ टि ]-- आपिबेति । संमुखागतमभिमुखागतमखिलं समग्रमाकाशं व्योमापिबन्तमिवास्वादयन्तमिव । निजजवेनेत्य-
ध्याहारः । अतीति । अतिनिष्टुठुरेणातिकठिनेन मुहुर्मुहुः प्रकम्पितमुदररन्ध्ररं जठरविवरं येनैवंभूतेन हेपाषारवेण
हेषाशब्देन । कीदृशेन । पूरितेति । पूरितं व्याप्तं भुवनोदरविवरं येन स तेन । अलीको वितथो यो वेगो
जय- स्तेन दुर्विदग्धं मिथ्याभिमानिनं गरुत्मन्तं सौपर्णेयं निर्भर्त्सयन्तमिव तिरस्कारं कुर्वन्तमिव । क्रियास्वभा-
वमाह - अतीति । अतिदूर- मतिशयेनोन्नमतोर्ध्वं [^1]कुर्वता शिरोभागेनोत्तमाङ्गप्रदेशेन । कीदृशेन । जस्
वस्य वेगस्य यो निरोधः स्खलना तेन स्फीतो बहुलो रोषः क्रोध- स्तेन घुरघुरायमाणा घुरघुरेतिशब्दं कुर्वाणा घोरा
क्रूरा घोणा नासि- का य(स्य ) स्मिन् स तेन । निजः स्वकीयो यो दर्पोऽहं- कारः तद्वशात् उल्लङ्घनार्थमतिक्रम-
णार्थं त्रिभुवनं त्रिविष्टपमाकल- यन्तमिव विचारयन्तमिव । पुनः प्रकारान्तरेण तमेव विशिनष्टि - असि
तेति । आखण्डलस्येन्द्रस्य यच्चापं धनुस्तदनुकारिणीभि- रसितपीतहरितपाटलाभिर्लेखाभिः कल्माषितं कर्बु-
रितं शरीरं देहो यस्य स तम् । कर्बुरशरीरादेवोत्प्रेक्षामाह - आस्तीर्णेति । आस्तीर्ण आच्छादितो विवि-
धवर्णो विचित्ररागः कम्बलो रल्लको यस्मिन्नेता- दृशं कुञ्जरकलभमिव । कैलासस्य रजताद्रेर्यस्तटाघातो वप्रप्र-
घात- स्तस्य या धातुधूलिगैरिकक्षोदस्तया पाटलं श्वेतरक्तं हरवृषभमिवे- श्वरधवलमिव । असुरस्य यो रुधिर-
पङ्को रक्तकर्दमस्तस्य या लेखा ततिस्तया लोहिता रक्ताः सटाः केसरा यस्यैवंविधं पार्वतीसिंहमिव । रंहो
वेगस्तस्य संघात समूहमिव मूर्तिमन्तं देहधारिणम् । क्रिया- स्वभावमाह - अनवरतेति । अनवरतं निरन्तरं
परिस्फुरदितस्ततः प्रसरत्प्रोथो मुखाग्रं तस्य पुटादुन्मुक्तो यः सूत्कारोऽव्यक्तः शब्द- स्तेनातिजवेन वेगेनापीतमा-
स्वादित मनिलमिव वायुमिव नासिका- विवरेण नासारन्ध्रेणोद्वमन्तं बहिर्निष्कासयन्तम् । द्रव्य स्वभावमाह-

अन्तरिति । अन्तर्मध्ये स्खलितं स्खलनां प्राप्तं मुखरं वाचालं यत्ख- लीनं कै[^2]कवीयं तस्य खरं लोहकण्टकयुक्तं
यच्छिखरमग्रं तस्मा- द्यः क्षोभः परिश्रमस्तजै [^3]ज्जन्मोत्पत्तिर्येषां ताँल्लालाजल [^4]भू- रुपादानं येषां तान्फेनपल्लवा-
न्फेनो मुखकफ उदधौ समुद्रे यो निवासोऽवस्थानं तत्र परिपीतो योऽमृतरसः पीयूषरसस्तस्य गण्डूषानिव
चुलुक/कानिवोद्गिरन्तं वमन्तम् । अत्यायतमतिविस्तीर्णम् । जातिस्वभावमाह - अतीति । अतिनिर्मेंमांसतया सर्वथा
 
-
 
टिप्प० –
 
[^1]F. उन्नमता ऊर्ध्वं गच्छता इत्येव व्याख्योचिता । सघुरघुरशब्दं शिरोभागस्योर्ध्वोनमनेन
गर्वास्त्रिभुवनमुल्लङ्घयितुं वितर्कयन्तमिवे- त्युत्प्रेक्षा ।
[^2]F. कविका, इत्यर्थः ।
[^3]F. तस्मात् जन्म उत्पत्तिर्येषां
तानिति व्याख्योचिता ।
[^4]F. लालाजलात् मुखस्रावजलात् भवन्ति ते लालाजलभुवः तानिति व्याख्या ।
 
पाठा० -
 
[^१]G. उन्नमता च; अवनमता प्रतिक्षणमतिदूरमुन्नमता च; अवनमता प्रदक्षिणमतिदूरमुन्नमता च.
[^२]G. माण-
घोणेन.
[^३]G. मुखेन.
[^४]G. निजजवदर्पवशात् ; निजजवदर्पावेशात् .
[^५]G. कल्मिपिषित; कल्मपिषित.
[^६]G. आस्तीर्णविचित्र वर्णकम्बलम्;
आस्तीर्णकम्बलम्.
[^७]G. प्रोथोन्मुक्तफरफूत्कारेण; पुढोटोन्मुक्तफूत्कारेण .
[^८]G. फेनलवानुदधीनिवासय .
[^९ निर्मासतमा २]G. निर्मांसतया.
[^१०]G. गण्ड.
 
९