कादम्बरी /191

कादम्बरी ।
 
[ [^१]द्गतिशून्यकथायाम्-
a
 
इतिशून्यकबुञ्चुकिसहस्रो जनसंमर्दनिष्पिष्यमाणपतितकुजब्ज- वामन
किरातगणो [^२]विस्फार्यमाणा-
न्तःपुरजनाभरणझङ्कार- मनोहरः पूर्णपात्राहरणवि [^३]लुप्यमानवसनभूषणः संक्षोभित- नगरो राज
कुले दिष्टिवृद्धिसंभ्रमोऽतिमहानभूत् । अनन्तरं चै मै[^४]च [^५]मन्दरमध्थ्यमानर्जं [^६]जलधिघोषगम्भीरदुन्दुभि
[^७]ध्वान- पुरःसरेण म[^८]प्रहतमृदुमृदङ्गशङ्खकाहलानककाहलानक [^९]निवै
वह-
निर्भरेण मङ्गलपटहपटुरवसंवर्धितेनानेक
जनसहस्रकलकल- बहुलेन त्रिभुवनमापूरयतोत्सवकोलाहलेन ससामन्ताः [^१०]सा-
न्तः पुराः सप्रकृ-
तयः सराजलोकाः सवेश्यायुवतयः सबालवृद्धा
ननृतुरं [^११]रागोपालमुन्मत्ता इव हर्षनिर्भराः
प्रजाः । प्रति प्रजा:। [^१२]प्रति-
दिनमवर्धत चन्द्रोदयेनेव [^१३]जलधिः कलकलमुखरो राजसूनोर्जमन्म [^१४]महोत्सनः ।
 
१५८
 
cond
 
2
 
व:।
 
[ टि ]-- प्रसृता विस्तृतास्तेषां हर्षोद्रेकात्स्खलन्ती या गतिर्गमनं [^1]तया शून्यं कञ्चुकिनां सौविदल्लानां सहस्रं यस्मिन्सः ।
अनेन सुतोत्पत्तिज्ञापनार्थं सर्वतः कञ्चुकिनः प्रवृत्ता इति ध्वनितम् । जने- ति । जनानां संमर्देन समुदायेन
निष्पिष्यमाणाः पीड्यमाना अत एव पतिताः स्रस्ताः । येषां शिरः शिरोधिपृष्ठिपादं लक्षणोपेतं न भवति
पृष्ठठ्युदरहृदयं च सुलक्षणं स्यात्ते कुब्जाः । एतद्विपरीतास्तु वामनाः । केवलं स्वल्पतनवः किराताः । 'किरातः
स्यादरूल्पतनौ भूनिम्बे म्लेच्छभिल्लयोः' इत्यनेकार्थः । तेषां गणः समुदायो यस्मिन् सः । विस्फार्येति ।
विस्फार्यमाणो वृद्धिं प्राप्यमाणो योऽन्तःपुर- जनानामाभरणझङ्कारोऽलंकारनिनादस्तेन मनोहरो हृदयहारी ।

पूर्णेति । उत्सवेषु सुहृद्भिर्यद्वलादाकृष्य गृत्यते तत्पूर्णपात्रं तस्याहरणं ग्रहणं तेन विलुप्यमानानि गृह्यमाणानि
बलादाकृष्य गृह्यते तत्पूर्णपात्रं तस्या- हरणं ग्रहणं तेन विलुप्यमानानि गृह्यमाणानि बलादाकृष्यमाणानि वसनभूषणानि यस्मिन् सः । संक्षोभितं क्षोभं प्रापितं नगरं येन स तथा । अनन्तरं
चेति । अनन्तरं सुतोत्पत्त्यनन्तरमुत्सवकोलाहलेन हर्षस्य निर्भरोऽतिशयो याखेस्वेवंविधाः प्रजा ननृतुर्नत्यं
चकुक्रुरित्यन्वयः । प्रजा विशिनष्टि - ससामन्ता इति । सामन्ताः स्वदेशपार्श्ववर्तिनो राजानस्तैः
सहवर्तमानाः, सान्तः पुरा अन्तः पुरेण सहिताः सप्रकृतयः प्रकृतिः पौरलोकस्तया सहवर्तमानाः, सराजलोकाः
राजलोको नृप- संबन्धिजनस्तेन सहिताः सवेश्यायुवतयो वेश्यायुवतिभिर्वाराङ्गना-
भिरुपेताः, सबालवृद्धा
बालवृद्धैः सहिताः । आगोपालमिति । आ गोपालं बल्लवं मर्यादीकृत्य यथा स्यात्तथेति क्रियाविशेषणम् ।
क इव । उन्मत्ता इव क्षीबा इव उत्सवकोलाहलेन किं कुर्वता । आपू- रयता पूर्णांणीकुर्वता । किम् । त्रिभुवनं
त्रिविष्टपम् । उत्सवकोलाहलं विशिनष्टि - मन्दरेति । मन्दरेण मेरुणा मध्थ्यमानो विलोड्यमानो यो जलधिः
क्षीराब्धिस्तरस्य घोषस्तद्वद्गम्भीरो यो मृदुर्मृदङ्गो मुरजः, शङ्खः कम्बु, काहलो वाद्यविशेषः, आनको
दुन्दुभिः तेषां निवहः समूहस्तेन निर्भरेण पूर्णेन । मङ्गलार्थथं वाद्यते यः स मङ्गलपटहश्चर्म- वाद्यं तस्य यः पटुरवः
स्पष्टः शब्दस्तेन संवर्धितेन वृद्धिं प्रापितेन, अनेके ये जनारस्तेषां सहस्रं तस्य यः कलकलः कोलाहलस्तेन बहु-

लेन दृढेन । अधिकोभूतेनेत्यर्थः । प्रतीति । प्रतिदिनं प्रत्यहं राज- सूनोर्नृपात्मजस्य जन्ममहोत्सवो जनिक्षणोड-
ऽवर्धत वृद्धिं प्राप । केनेव । चन्द्रोदयेन कुमुदबान्धवोद्गमनेन जलधिरिव समुद्र इव । कीदृग्जन्ममहोत्सवः ।
 
9
 
-
 
टिप्प० -
 
[^1]F. भूपालाभिमुखं प्रसृतं चलितं स्खलद्गतिशून्यम् ( अन्यस्मिन् समये वार्धक्येन स्खल-
द्वद्गतियुक्तमपि संगप्रति हर्षोद्रेकवशात् तच्छ्रन्यामेछू- न्यमित्यर्थः ) । वस्तुतस्तु – 'भूपालाभिमुखप्रसृतस्खलद्गति-
विकल- कलुञ्चुकिसहलःस्र:' इत्येनव पाठ: । भूपालाभिमुखं प्रसृतं, स्खलद्गति
( स्खलन्ती गतिर्यस्य तत्),
विकलम् माआनन्दव्याकुलं च कबुञ्चु-किनां सहस्रं यसिन् स इति तदर्थः ।
 
पाठा०-
-
 
 
[^१]G. गतिवानुकञ्चुकि; गतिविकलकबुञ्चुकि.
[^२]G. घूर्णमान.
[^३]G. विलुठ्यमान.
[^४]G. च मध्थ्यमान.
[^५]G. मन्दराराध्यमान.

[^६]G. जलनिषि. धि.
[^७ खान. ]G. स्वान.
[^८]G. प्रहतमृदङ्ग .
[^९]G. निवहनिनादनिर्भरेण.
[^१०]G. सान्तः पुरजनाः• .
[^११]G. आगोपम् .
[^१२]G. प्रतिक्ष-
णम्.
[^१३]G. जलनिधिः, .
[^१४]G. जन्मनो महोत्सवः .
 
.