कादम्बरी /189

१५६
 
तम् । अस्य तु किं प्रतिविधास्यसि
परिमलानुमीयमानस्य कुङ्कुमाङ्गरागस्य
वामृतावसेक निर्वाप्यमाणशोकानलप्रभवं
कयोस्तमालपलवावलान्छितमुखयोरिव
 
,
 
लतयो: श्यामायमानचूचुकयोः पयोधरयोः अस्य च प्रतिदिनैमतिगाढतरतामापद्यमा-
नेन काञ्चीकलापेन दूयमानस्य नश्यत्रिवलिरेपावलयस्य ऋशिमानमुज्झतो मध्यभा-
गस्य' इत्येवं ब्रुवाणमवनिपालमन्तर्मुसँहासः शुकनासः 'देव, किमायासयसि देवीम् ।
 
कादम्बरी ।
 
[ कथाया
 
विघटमानदलकोश विशदचम्पकचु- कद्युतेः सवर्णतया
पो परिमलानुमी [^१]यमानस्य कुङ्कुमाङ्गराग-
स्य कुङ्कुमरागस्य [^२]पाण्डुरतामापद्यमानस्यै [^३]स्य, अनयोश्च गर्भ [^४]संभ-
वामृतावसेकनिर्वाप्यमाण [^५]शोकानलप्रभवं धूम- मिव वै[^६]वमतोर्गृहीतनीलोत्पलयोरिव चक्रवा-
कनककयोस्तमालपल्लवा- वलाञ्छितमुखयोरिव कनक [^७]कलशयोः सककृदि [^८]वालि- खितकृष्णागु रुपङ्कपत्र-
लतयो: श्यामायमानचूचुकयोः पयोधरयोः, अस्य च प्रति [^९]दिनमतिगाढतरता [^१०]मापद्यमानेन काञ्ची- कलापेन दूयमानस्य नश्यत्त्रिवलि [^११]रेषावलयस्य क्रशिमान- [^१२]मुज्झतो मध्यभागस्य' इत्येवं ब्रुवाणमवनिपालमन्त [^१२]र्मु- खहासः शुकनासः 'देव, किमायासयसि देवीम् ।
 
[ टि ] -- मदीयेन मदुक्तेन वचसा वाक्येन यदि तव त्रपा लज्जा वितन्यते विस्तार्यते । तदिति हेत्वर्थे । अयमहमिति
सोऽहमिति यदिदन्ताविषयेणाहमित्यस्याभेदप्रत्यभिज्ञानम् । निभृतमत्यर्थं तूष्णींस्थितः । अस्येति । अस्य
फुडमाज कुङ्कुमाङ्गरागस्येत्यन्वितम् । किमिति प्रश्न प्रकारार्थे वा । प्रतिविधास्यसि । तस्य गोपनं कथं करिष्यसीत्याशयः ।
विघटेति । विघटमानानि भिद्यमानानि दलानि यस्यैवंभूतः कोशो मुकुलस्तेन विशदो निर्मलो यश्चम्पको
हेमपुष्प- कस्तस्य द्युतिः कान्तिस्तस्याः सवर्णतया सरूपतया । अत एव विशेषाज्ञाने परिमलानुमीयमानस्ये-
त्युक्तम् । तथा च चम्पकपरि- मलो न्यूनोऽङ्गरागपरिमलस्त्वधिक इति विशेषाद्विशिष्यानुमानं भवत्येवे-
त्याशयः । कुङ्कुमं काश्मीरं तेनाङ्गराग उद्वर्तनं तस्ये[^1]त- स्य । अन्तर्वलीत्नीत्वनियता पाण्डुरता तामापद्यमानस्य प्राप्य •
माणस्ये- त्यर्थः । अथ चानयोः पयोधरयोरिति संबन्धः । कीदृशयोः । गर्भ- संभव एवामृतं तस्यावसेकः सिवञ्चनं
तेन निर्वाप्यमाणो चिळुष्विलुप्यमान श्चिरकालीन पुत्रानुत्पत्तिनिमित्तकः शोक एवानलो वहिस्तस्मात्प्र-
ह्निस्तस्मात्प्र-
भव उत्पत्तिर्यस्यैवंभूतं स्तनवृन्तोपरि श्यामतालक्षणधूममिव वम- तोस्त्यजतोः । पुनरुत्प्रेक्षां कुर्वशान्नाह-
गृहीतेति । गृहीतमात्तं नीलो- त्पलं कुवलयं याभ्यामेवंभूतयोश्चक्रवाकयोरिव रथामाङ्गाह्वययोरिव । पुनरुत्प्रेक्षां
कुर्वन्नाह - तमालेति । तमालस्तापिच्छस्तस्य पल्लवाः किसलयास्तैर्लाञ्छितं चिह्नितं मुखं ययोरेवंभूतयोः
कनककलशयो- रिव सुवर्णकुम्भयोरिव । पुनः प्रकारान्तरेणोत्प्रेक्षां कुर्वन्नाह- सकृ- दिति । सकृदेकवारमा•
लिखिता कृष्णागुरुपङ्केन पत्रलता पत्रवल्ली ययोरेतादृशयोरिव श्यामायमानं श्यामतामापद्यमानं चूचुकं स्तन-

वृन्तं ययोः पयोधरयोस्तयोर्गोपनं कथं करिष्यसि । स्तनाप्ग्रश्यामता गर्भव्यतिरेकेणानुपपद्यमाना तद्भावमा-
विष्करोतीति भावः । अस्य चेति । मध्यभागस्येत्यनेनान्वितम् । प्रतिदिनं प्रत्यहमतिगाढतरता- मतिदृढता-
भामापद्यमानेन प्राप्यमाणेन काञ्चीकलापेन रशनाकलापेन दूयमानस्य पीड्यमानस्य । नश्यदिति । नश्य-
ऋनश्यद्भ्रश्यत्त्रिवल्या- स्त्रिक [^2]स्य रेषावलयं यस्मिन्स तथा तस्य । कृशस्य भावः ऋक्र- शिमा कृशत्वमुज्झतस्त्यजतो मध्य-
आभागस्य मध्यप्रदेशस्येत्येव मिति पूर्वोक्तप्रकारेण ब्रुवाणं वदन्तं अवनिपालं नृपं शुकनास इत्यब्रवी- दित्यन्वयः ।
कीदृक् । अन्तर्मुखे मुखमध्ये हासो यस्य सः । एतेन महापुरुषत्वं सूचितम् । इतिशब्दार्थमाह --- देवेति ।
 
टिप्प० -
 
[^1]F. अज्ञानं टीकाकारस्य । 'परिमलानुमीय मानकुडुङ्कुमरागस्थ- स्य पाण्डुरतामापद्यमानस्य वर्णस्थय',
इत्येव पाठः । चम्पकपुष्प- कान्तेस्तुल्यवर्णतया परिमलेन ( सुगन्धेन) अनुमीयमानः काश्मीर- जाङ्गरागो
यमिन् ताइदृशस्य वर्णस्य तव शरीरकान्तेः किं प्रतिविधा- स्यसीत्यन्वयः । कुडुङ्कुमाङ्गरागः । शरीरवर्णश्चेत्यु
भयमपि चम्पक- सवर्णमिति पृथक्तया अनुपलक्ष्यमाणत्वात् परिमलेन फेकेशराजुनुलेप- नमनुमीयते इति
भावः । उन्मीलितमलंकारः ।
[^2]F. नश्यत् विलुप्यमानं शित्रिवलिलेखानां वलयं मण्डलं यस्मि- न्नित्यर्थः ।
 
पाठा
 
बसेक
 
-
 
[^१]G. मानस्य कुडुङ्कुमरागस्य; मानकुङ्कुमाङ्गरागस्य.
[^२]G. पाण्डुतामापाद्यमानस्य ।
[^३ मानख]G. मानस्य वर्णस्य .
[^४]G. संगभवा-
वसेक.
[^५]G. हृदयशोका .
[^६ ब]G. वसतोरन्तर्गृहीत; वहतोराननगृहीत.
[^७]G. कलशयोरिव .
[^८]G. लिखित.
[^९]G. अतिगाढताम्.

[^१०]G. आपाजद्यमानेन.
[^११]G. लेखा.
[^१२]G. उद्द्दवहत:.
[^१३. सु]G. मुखविहिनिगूढहासः सु; मुङ्मुखनगुडानिगूढहास.
 
a
 
:.