कादम्बरी /180

स्वप्नविषयालोचनम् ]
 
पूर्वभागः ।
 
१४७
 
स तं समुपजातहर्षः प्रत्युवाच - 'देव, संपन्ना: सुचिराई [^१]दस्माकं प्रजानां च मनोरथाः ।
। कतिपयैरेवाहो [^२]भिरसंदेहमनुभवति स्वामी सुतमुखकमलावलोकनसुखम् । अद्य खलु मयाषि
पि निशि स्वप्ने [^३]धौतसकलवाससा [^४]शान्तमूर्तिना दिव्याकृतिना द्विजेन [^५]विकेकचचन्द्रकलावदातव-
लशतमालोलकेसरसहस्र्- [^६]स्रजटा लमकरन्द्रवि [^७]बिन्दुसी [^८]करवर्षि [^९]पुण्ड- रीकमुत्सङ्गे देव्या मनोरमाया
निहितं दृष्टम् । आवेदयन्ति हि प्रत्यासन्नमानन्दमैत् [^१०]मग्रेपातीनि [^११]शुभानि निमित्तानि । [^१२]किं चाग्य-
न्यदानन्दकारणमतो [^१३]भविष्यति । अवितथफला [^१४]हि " प्रायो निशावसान [^१५]समयदृष्टा भवन्ति
स्वप्नाः । सर्वथा [^१६]नचिरेर्णंण मान्धातारमिव धौरेयं [^१७]सर्वराजर्षीणां भुवनानन्दहेतुमात्मजं जन-
यिष्यति देवी । शर [^१८]त्कालकमलि- नीवाभिनवकमलोद्गमेन गन्धगजमाहाह्लादयिष्यति देवम् ।
 
१२
 
१४
 

 
[ टि ]-- स तथा तस्मिन्नेव क्षणे समये । अत्रैवकारोऽन्ययोगव्यवच्छे- दार्थः । शुकनासं समाहूयाह्वानं कृत्वा स्वप्नं
निशादृष्टमकथयदुक्त- वान् । 'कथ वाक्यप्रबन्धे' इत्यस्य लड़िङि रूपम् । स इति । स शुकनासस्तं नृपं समु-
पजातः समुत्पन्नो हर्षः प्रमोदो यस्य स तथा प्रत्युवाच प्रत्यब्रवीत् । हे देव हे स्वामिन्, सुचिरादतिचिर-
कालेना- स्माकं प्रजानां च मनोरथाश्चिन्तितानि संपन्ना निष्पन्नाः । कतीति । कतिपयैरेव स्तोकैरेवाहोभिः
दिवसैरसंदेहं निःसंदेहं खास्वामी भवान्सुतस्यात्मजस्य यन्मुखकमलावलोकनमाननपद्मवीक्षणं तस्माद्यत्सुखं
सातमनुभवति । अनुभविष्यतीत्यर्थः । 'वर्तमान- सामीप्ये वर्तमानवद्वा' इति भविष्यत्यर्थे वर्तमानः । अद्येति ।

खलु निश्चयेन । अद्यास्यां निशायामेव मयापि निशि: रात्रौ खस्वप्ने धौतानि क्षालितानि सकलानि समग्राणि
वासांसि वस्त्राणि येन स तथा तेन । शान्ता निरुपद्रवा मूर्तिः शरीरं यस्य स तथा तेन । दिव्या मनोहारिण्या-
कृतिराकारो यस्य स तथा तेन । द्विजेन ब्राह्मणेन विकचं विकखस्वरं चन्द्रकलावदवदातं शुभंभ्रं दलशतं पत्रशतं
यस्मिं- स्तत् । 'पर्णणं पत्रं छदं दलम्' इति कोशः । आलोलं चञ्चलं यत्केस- रसहस्रं किअञ्जल्कसहस्रं तेन जटालं
जटिलम् । 'प्राणिस्थादात - ' इति मत्वर्थ आलच् । मकरन्दो मरन्दस्तस्य बिन्दवः पृषतारस्त एव सीकरा वातास्त-
वारिकणास्तद्वर्षणकार्ये तादृशं यत्पुण्डरीकं सिताम्भोजं देव्या मनोरमाया [^1]श्चित्तहारिण्या उत्सङ्गे कोक्रोडे निहितं स्थापितं
दृष्टमवलोकितम् । मयेति पूर्वप्रतिपादितम् । अग्रेपातीनि पुरोजातानि शुभानि शिवानि निमित्तान्यक्षिस्फुरणा-

दीनि प्रत्यासन्नं समीपवर्तिनमानन्दं प्रमोदमावेदयन्ति निवेदयन्ति । किं चेति [^2]युक्त्यन्तरे । अतः पूर्वोक्तादन्य
दधिकमानन्दकारणं प्रमोदनिदानं भविष्यति । अत्रार्थे हेतुमाह - अवितथेति । प्रायो बाहुल्येन निशावसा-
नसमयदृष्टा रात्रिप्रान्तक्षणावलोकिताः स्वप्ना अवितथफलाः सत्यफला भवन्ति संपद्यन्ते । सर्वथेति । सर्वप्रका-

रेण नचिरेणेति स्वल्पकालेन मान्धातारमिव युवनाश्वजमिव सर्व- राजर्षीणां समग्रराज्ञां मध्ये धौरेयं धुरीणम् ।
एतेनाधिपत्येऽपि सदाचारवत्वं सूचितम् । भुवनानन्दहेतुं जगत्प्रमोदकारणमात्मजं सुतं देवी जनयिष्यति
प्रसविष्यति । शरदिति । शरत्कालकमलि- नीव घनात्ययसमयनलिनीवाभिनवकमलोद्गमेन प्रत्यग्रनलिनप्रादु
 
-
 
-
 
टिप्प० -
 
[^1]F. पर्यायकरणं भ्रामकमिदं टीकाकर्तुः, मनोरमेति तन्नाम ।
[^2]F. अत्रापि बभ्राम टीकाकारः ।
'अतः अन्यत् आनन्दकारणं किं भविष्यति' इत्यन्वयः (पुत्र मुखदर्शनानन्दादन्यत् किं स्यादिति तदर्थः) ।
 
पाठा० -
 
[^१]G. अस्माकं मनोरथाः . .
[^२]G. असंशयमनुभविष्यति.
[^३]G. धौतधवल; धौतसकलधवल.
[^४]G. प्रशान्त .
[^५]G. विक-
चम्.
[^६]G. जटिल; जटालम्.
[^७]G. मधु.
[^८]G. संदेह.
[^९]G. सितपुण्डरीक.
[^१०]G. अग्रेजातानि; आनन्दपातीनि; अग्रपातीनि
.
[^११]G. शुभनिमित्तानि .
[^१२]G. किं वान्यत्प्रियतरं परमानन्द; किं चान्यत्प्रियतरमांधकमधिक- मानन्द; किं चान्यत्प्रियतरमधिकानन्द; किं चान्यत्प्रियतरमपरमधि-
नन्द; किं चान्यत्प्रियतरमपरमधिकमानन्द. कमानन्द.
[^१३]G. विद्यते.
[^१४]G. च.
[^१५]G. समये दृष्टा.
[^१६]G. नचिरेणैव; अचिरेण.

[^१७]G. राजर्षीणाम्.
[^१८]G. शरत्,
 
.