कादम्बरी /178
This page has not been fully proofread.
विलासवत्या देवताराधनम् ]
पूर्वभागः ।
१४५
कृतविचित्रçवतोपयाचितकानि सिषेवे । दर्शितप्रत्ययानि संनिधानमातृकाभवनानि जगाम ।
प्रसिद्धेषु नागकुलहदेषु ममज । अश्वत्थप्रभृतीनुपपादितपूजान्महावनस्पतीन्कृतप्रदक्षिणा
बवन्दे । दोलायमानवलयेन पाणियुगलेन स्त्रोता स्वयमर्खण्डसिक्थसंपादितं रजतपात्रपरि-
गृह वायसेभ्यो दध्योदनबलिमदात् । अंपरिमितकुसुमधूप विलेपापूपपललपाय सबै लिला-
जकलितामहरहरम्बादेवीसंपर्यामाततान । स्वयमुपहृतपिण्डपात्रान्भक्तिप्रवणेन मनसा सिद्धा
देशान्नन्नक्षपणकान्पप्रच्छ । विप्रश्निकादेशवचनानि बहु मेने । निमित्तज्ञानुपचचार । शकुन-
ज्ञानविदामादरमदर्शयत् । अनेकवृद्धपरम्परागैमागतानि रहस्यान्यङ्गीचकार । दर्शनागतं-
कृति । तानि विहितानि विचित्राणि देवतानां प्रतिमानामुपयाचितकानि भैक्ष्यचर्याणि येषु तानि । अथ
चनिधन समवर्तीनि यानि मातृकाभवनानि माहेश्वरीप्रभृतिदेवीनां गृहाणि जगाम गतवती । कीदृ-
शानि । दर्शितः प्रकाशितः प्रत्ययो विश्वासो यैस्तानि प्रत्ययोऽनुष्ठानानुरूपं देवतावच नमिति वा । यद्वा
मातृगृहाण्यभिमतमातॄणां भवनानि । प्रसिद्धति । प्रसिद्धेषु जगद्विख्यातेषु नागकुलानि तेषां हदा द्रहास्तेषु
ममज्ज मजनं चकार । अश्वत्थः पिप्पलः प्रभृतिरादौ येषां तान्महावनस्पतीन्महावृक्षानुपपादिता विहिता
पूजार्चा येषां तान्कृता विहिता प्रदक्षिणा यया सैर्वभूता ववन्दे वन्दनं कृतवती । तथा दोलायमानं कम्पमानं
वलयं कङ्कणं यस्य तत्तथा तेन पाणियुगलेन हस्तयुग्मेन दध्योदनबलिं दधियुक्तो य ओदनस्तल्लक्षणो यो
बलिस्तं वायसेभ्यः काकेभ्यः स्वयमात्मना स्नाता कृतस्नाना सत्यदाद्दत्तवती । बलिं विशिनष्टि - अख-
ण्डेति । अखण्डास्फुटितोदनँरूपेण पक्कैः सिक्थैरन्नकणैः संपादितं निष्पादितं
यत्पात्रं भजनं तस्मिन्परिगृहीतमात्तम् । अहरहरिति प्रतिदिनमम्बादेवी दुर्गा तस्याः
नान विस्तारयामास । तामेव विशेषयन्नाह – अपरिमितेति । अपरिमितानि बहूनि कुसुमानि पुष्पाणि,
धूपो गन्धपिशाचिका, विलेपो विलेपनम्, अपूपः पिष्टकः, पिष्टतिलयोजितमन्नं पललम्, पायसं परमान्नम् ।
बलिलाजा बल्यर्थमक्षताः, एतैः कलितां व्याप्ताम् । स्वयमिति । स्वयमात्मना भक्तिः पूर्वं व्याख्याता,
तया प्रवणेन युक्तेन मनसा खान्तेनोपहृतान्युपढौकितानि पिण्डपात्राणि येभ्यस्तान्सिद्धादेशान्सिसंज्ञिता
नमा वस्त्ररहिता ये क्षपणका दिगम्बर रास्तान्पप्रच्छाप्राक्षीत् । विप्रश्निकेति । शुभाशुभप्रकाशिकाः स्त्रियो
विप्रर्लिंकास्त।सामादेशवचनान्याज्ञावचनानि बहु मेन आदरविशेषेणाङ्गीचकार । निमित्तेति । निमित्तं भौमा-
यष्टविधं जानन्तीति निमित्तज्ञास्तानुपचचार तेषां समीपे ययौ । शकुनज्ञानविदां वसन्तराजादिशास्त्रज्ञान-
विदामादरं बहुमानमदर्शयद्दर्शितवती । अनेकेति । अनेके ये वृद्धाः स्थविरास्तेषां परम्परा परिपाटी
तस्यां य आगमः प्रसिद्धिस्तदागतानि यानि रहस्यानि तत्त्वान्यङ्गीचकार स्वीचक्रे । परिपाट्यां य आगमो
मन्त्रशास्त्रं तदागतानि रहस्यानि वा । दर्शनेति । दर्शनार्थमागतं प्राप्तमेवंभूतं द्विजजनं ब्राह्मणलोकमात्मजः
।
रजतस्य रूप्यस्य
सपर्या सेवामात-
टिप्प० - 1 इदमप्यशुद्धम् । 'यदि मे पुत्रलाभ: स्यात्तदा पुनरप्येवमेव समर्पयेयम्' इत्यङ्गीकार-
पूर्वमुपहारदानमुपयाचितकम् । 'दीयते यत्तु देवेभ्यो मनोराज्यस्य सिद्धये । उपयाचितकं दिव्यं दोहदं
तद्विदुर्बुधाः' जटाधरः । 2 'संनिहितमातृकाभवनानि' इत्येव पाठः । संनिहितानि मातृणाम् (ब्राह्मी
त्यादीनाम्) भवनानीति तदर्थः । 8 अखण्डैः अक्षतैः सिक्थैः धान्यकणैः संपादितम् ( दध्योदनम् )
इति व्याख्यानमुचितम् । 4 अन्नभाजनानि । 5 सिद्धः सत्यः आदेशः आज्ञावाक्यं येषां तानित्यर्थः ।
6 'विप्रश्निका वीक्षणका दैवज्ञा' इत्यमरः ।
पाठा० -१ विविध. २ प्रत्यादेशानि. ३ संनिहितमातृभवनान्याजगाम; संनिधमातृभवनानि जगाम. ४ मणिव-
लयेन. ५ कृतखाना. ६ अखण्डित. ७ सिक्थकुसुमसंपादितम्. ८ पात्रे. ९ अपरिमितधूप विलेपं पललपायसनलिम्.
१० सलाज. ११ ज्येष्ठादेवी. १२ उपाहित; उपाहृत, १३ समागतानि; गतानि १४ चकार; अङ्गीकरोति स्म.
१५ दर्शनागतम्.
१९ का०
पूर्वभागः ।
१४५
कृतविचित्रçवतोपयाचितकानि सिषेवे । दर्शितप्रत्ययानि संनिधानमातृकाभवनानि जगाम ।
प्रसिद्धेषु नागकुलहदेषु ममज । अश्वत्थप्रभृतीनुपपादितपूजान्महावनस्पतीन्कृतप्रदक्षिणा
बवन्दे । दोलायमानवलयेन पाणियुगलेन स्त्रोता स्वयमर्खण्डसिक्थसंपादितं रजतपात्रपरि-
गृह वायसेभ्यो दध्योदनबलिमदात् । अंपरिमितकुसुमधूप विलेपापूपपललपाय सबै लिला-
जकलितामहरहरम्बादेवीसंपर्यामाततान । स्वयमुपहृतपिण्डपात्रान्भक्तिप्रवणेन मनसा सिद्धा
देशान्नन्नक्षपणकान्पप्रच्छ । विप्रश्निकादेशवचनानि बहु मेने । निमित्तज्ञानुपचचार । शकुन-
ज्ञानविदामादरमदर्शयत् । अनेकवृद्धपरम्परागैमागतानि रहस्यान्यङ्गीचकार । दर्शनागतं-
कृति । तानि विहितानि विचित्राणि देवतानां प्रतिमानामुपयाचितकानि भैक्ष्यचर्याणि येषु तानि । अथ
चनिधन समवर्तीनि यानि मातृकाभवनानि माहेश्वरीप्रभृतिदेवीनां गृहाणि जगाम गतवती । कीदृ-
शानि । दर्शितः प्रकाशितः प्रत्ययो विश्वासो यैस्तानि प्रत्ययोऽनुष्ठानानुरूपं देवतावच नमिति वा । यद्वा
मातृगृहाण्यभिमतमातॄणां भवनानि । प्रसिद्धति । प्रसिद्धेषु जगद्विख्यातेषु नागकुलानि तेषां हदा द्रहास्तेषु
ममज्ज मजनं चकार । अश्वत्थः पिप्पलः प्रभृतिरादौ येषां तान्महावनस्पतीन्महावृक्षानुपपादिता विहिता
पूजार्चा येषां तान्कृता विहिता प्रदक्षिणा यया सैर्वभूता ववन्दे वन्दनं कृतवती । तथा दोलायमानं कम्पमानं
वलयं कङ्कणं यस्य तत्तथा तेन पाणियुगलेन हस्तयुग्मेन दध्योदनबलिं दधियुक्तो य ओदनस्तल्लक्षणो यो
बलिस्तं वायसेभ्यः काकेभ्यः स्वयमात्मना स्नाता कृतस्नाना सत्यदाद्दत्तवती । बलिं विशिनष्टि - अख-
ण्डेति । अखण्डास्फुटितोदनँरूपेण पक्कैः सिक्थैरन्नकणैः संपादितं निष्पादितं
यत्पात्रं भजनं तस्मिन्परिगृहीतमात्तम् । अहरहरिति प्रतिदिनमम्बादेवी दुर्गा तस्याः
नान विस्तारयामास । तामेव विशेषयन्नाह – अपरिमितेति । अपरिमितानि बहूनि कुसुमानि पुष्पाणि,
धूपो गन्धपिशाचिका, विलेपो विलेपनम्, अपूपः पिष्टकः, पिष्टतिलयोजितमन्नं पललम्, पायसं परमान्नम् ।
बलिलाजा बल्यर्थमक्षताः, एतैः कलितां व्याप्ताम् । स्वयमिति । स्वयमात्मना भक्तिः पूर्वं व्याख्याता,
तया प्रवणेन युक्तेन मनसा खान्तेनोपहृतान्युपढौकितानि पिण्डपात्राणि येभ्यस्तान्सिद्धादेशान्सिसंज्ञिता
नमा वस्त्ररहिता ये क्षपणका दिगम्बर रास्तान्पप्रच्छाप्राक्षीत् । विप्रश्निकेति । शुभाशुभप्रकाशिकाः स्त्रियो
विप्रर्लिंकास्त।सामादेशवचनान्याज्ञावचनानि बहु मेन आदरविशेषेणाङ्गीचकार । निमित्तेति । निमित्तं भौमा-
यष्टविधं जानन्तीति निमित्तज्ञास्तानुपचचार तेषां समीपे ययौ । शकुनज्ञानविदां वसन्तराजादिशास्त्रज्ञान-
विदामादरं बहुमानमदर्शयद्दर्शितवती । अनेकेति । अनेके ये वृद्धाः स्थविरास्तेषां परम्परा परिपाटी
तस्यां य आगमः प्रसिद्धिस्तदागतानि यानि रहस्यानि तत्त्वान्यङ्गीचकार स्वीचक्रे । परिपाट्यां य आगमो
मन्त्रशास्त्रं तदागतानि रहस्यानि वा । दर्शनेति । दर्शनार्थमागतं प्राप्तमेवंभूतं द्विजजनं ब्राह्मणलोकमात्मजः
।
रजतस्य रूप्यस्य
सपर्या सेवामात-
टिप्प० - 1 इदमप्यशुद्धम् । 'यदि मे पुत्रलाभ: स्यात्तदा पुनरप्येवमेव समर्पयेयम्' इत्यङ्गीकार-
पूर्वमुपहारदानमुपयाचितकम् । 'दीयते यत्तु देवेभ्यो मनोराज्यस्य सिद्धये । उपयाचितकं दिव्यं दोहदं
तद्विदुर्बुधाः' जटाधरः । 2 'संनिहितमातृकाभवनानि' इत्येव पाठः । संनिहितानि मातृणाम् (ब्राह्मी
त्यादीनाम्) भवनानीति तदर्थः । 8 अखण्डैः अक्षतैः सिक्थैः धान्यकणैः संपादितम् ( दध्योदनम् )
इति व्याख्यानमुचितम् । 4 अन्नभाजनानि । 5 सिद्धः सत्यः आदेशः आज्ञावाक्यं येषां तानित्यर्थः ।
6 'विप्रश्निका वीक्षणका दैवज्ञा' इत्यमरः ।
पाठा० -१ विविध. २ प्रत्यादेशानि. ३ संनिहितमातृभवनान्याजगाम; संनिधमातृभवनानि जगाम. ४ मणिव-
लयेन. ५ कृतखाना. ६ अखण्डित. ७ सिक्थकुसुमसंपादितम्. ८ पात्रे. ९ अपरिमितधूप विलेपं पललपायसनलिम्.
१० सलाज. ११ ज्येष्ठादेवी. १२ उपाहित; उपाहृत, १३ समागतानि; गतानि १४ चकार; अङ्गीकरोति स्म.
१५ दर्शनागतम्.
१९ का०