कादम्बरी /17
This page has been fully proofread once and needs a second look.
कादम्बरी ।
-
कादम्बरीनामेदं कथाकाव्यम् । यथा साहित्यदर्पणे-
Cuand
'कथायां सरसं वस्तु गद्यैरेव विनिर्मितम् ।
क्वचिद
आदौ पद्यैर्नमस्कारः खलादेर्वृत्तकीर्तनम् ॥
अस्मिन्काव्ये साहित्ये लक्षितानि चतुर्विधान्येव गद्यानि दृश्यन्ते । किन्तु, उत्कलिकाप्रायमेव गद्यमाधि
'वृत्तबन्धोज्झितं गद्यम् – 'मुक्तकम्', 'वृत्तगन्धि' च ।
भवेत् 'उत्कलिकाप्रायम्' 'चूर्णकं' च चतुर्
आद्यं समासरहितं वृत्तभागयुतं परम् ।
अन्य
अत्र अनुकूलो धीरोदात्तचन्द्रापीडो नायकः । लक्षणं यथा-
'अनुकूल एकनिरत:'
अविकत्थनः क्षमावानतिगम्भीरो महासत्वः ।
स्थेयाग्निगूढमानो धीरोदात्तो दृढव्रतः कथितः ॥ '
नायिका कन्या ( परकीया ) मुग्धा का
'कन्या ख
'कन्या त्वजातोपयमा सलज्जा नवयौवना'
.
परकीया द्विधः प्रोक्ता परोढा कन्यका तथा ।'
७
प्रथमावतीर्ण
कथिता मृदुश्
परिणयो
काव्येऽस्मिन् विप्रलम्भशृङ्गारोऽङ्गी रसः । तस्यापि भेदेषु - पूर्वार्धे, उत्तरार्धस्य कियदंशे च पूर्व
तत्सूचनमात्रमेव ।
लक्षणा
'यत्र तु रतिः प्रकृष्टा नाभीष्टमुपैति विप्रलम्भोऽसौ ।'
'श्रवणाद्दर्शनाद्वापि मिथः संरूढरागयोः ।
दशाविशेषो योऽप्राप्तौ पूर्वरागः स उच्यते ॥'
'यूनोरेकतरस्मिन् गतवति लोकान्तरं पुनर्लभ्ये ।
विमनायते यदै
भ
अङ्गतया हास्यादयोऽन्येपि रसाः सन्ति ।
... माधुर्
'चित्तद्रवीभावमयो ह्लादो माधुर्यमुच्यते ।
संभोगे करुणे विप्रलम्भे शान्तेऽधिकं
प्रसादगुणोपि बहुत्र । रीतिरत्र 'पाञ्चाली' बाहुल्येन यथा -
'वर्णैः शेषैः पुनर्द्वयोः (वैदर्भी
समस्तपञ्चषपदो बन्धः पाञ्चालिका मता ॥ '
अन्या अपि रीतयो यथास्थानं सन्ति, परं