कादम्बरी /16

उपोद्धातः ।
 
कि बृहत्कथाधारेणैव कादम्बरी व्यरच्यतेत्यस्याऽन्यदपि चिह्नमधिगम्यते । कथाभागेन सह कक्वचित्कवि-
वि चमत्कारकोऽर्थोऽलंकारादिकश्चापि बाणेनाविकलं बृहत्कथाया एवोपजीवितः । यतो हि बृहत्कथाम अर्या
ञ्जर्यां यो बृहत्कथागतो वर्णनाचमत्कारः संक्रान्तः कादम्बर्यामपि सोऽविकलमुपलभ्यते । यथा 'कर्णीसुतख
श्च कटकः स्तेयशास्त्रप्रवर्तकः । ख्यातौ तस्य सखायौ द्वौ विपुलाचलसंज्ञकौ ॥ शशो भन्निमन्त्रिवरस्तस्य'.......

"इति
( मकरन्दिकोपाख्याने बृहत्कथामञ्जरी ) । एवं विन्ध्याटवी- वर्णने– 'कर्णीसुतकथेव संनिहित विपुलाचला,
शशोपगता च ।' ( कादम्बरी ) । 'यस्यां वसति विश्वेशो महाकालवपुः स्वयम् । शिथिलीकृत कैलासनि-
बावासव्यसनो हरः ॥' इति (कथासरित्सागरः ) । 'प्रलयानलशिखाकलाप कपिलजटाभारभ्रान्तसुरसिन्धु-
मधु रन्धकारातिर्भगवानुत्सृष्टकैलासवासप्रीतिर्महाकालाभिधानः स्वयं निवसति' इति ( उज्जयिनीवर्णन-
कादम्बरी ) । 'पुरा मुनयः किन्नरराज्ये द्रुमनामकं नृपमभिषेचयामासुः' इति बृहत्कथा । 'किंपुरुषाभि-
धिराज्यमिव मुनिजन गृहीत कलशाभिषिच्यमानद्रुमम्' इति जाबाल्याश्रमवर्णनकादम्बरी ।
 

 
कथासरित्सागराधारेण कादम्बरी विरचितेति वदतां श्रीहरिदाससिद्धान्तवागीशादीनां मन्ये कथास-
रित्सागरपदेन बृहत्कथातस्तात्पर्यम् । अन्यथा सुतरां प्राचीनः खि. षष्ठशतकोत्पन्नो बाण एकादशशतको-
स्त्पन्नं कथासरित्सागरं कथंकारमुपजीवेत् ? अस्तु बृहत्कथागता कादम्बरीमूलकथा संप्रति कथासरित्साग-
रस्य क
रस्य ऊनषष्टितमतरङ्गान्तर्मकरन्दिकोपाख्याने द्रष्टुं शक्या । तत्र हि कानि नामानि, बाणभट्टेन च कानि

परिवर्तितामीनीत्यधो दीयन्ते -
 

 
कथासरित्सागरे
 
4
 

 
काञ्चनपुरी
 

सुमनाः
 

मुक्तालता
 

शास्त्रगङ्गः (शुकः )

हिमालयपादे रोहिणतरुः
 

मरीचिः
 

पौलस्त्यः
 

रत्नाकरं पुरम्

ज्योतिष्प्रभः
 

हर्षवती

सोमप्रभः
 

प्रभाकरः
 

प्रियङ्करः
 

आशुश्रवाः (उच्चैःश्रवसः पुत्रः)
 

पद्मकूट:
 

हेमप्रभा
 

मनोरथप्रभा
 

दीधितिमान्
 

रश्मिवान्
 

सिंहविक्रमः ( विद्याधरराजः )

मकरन्दिका
 

देवजय:
 

सिंहविक्रमः शुको जातः
 
रहिम
रश्मिवान् सुमना अभूत् ।
 

 
कादम्बर्याम्
 

 
विदिशा
 

शूद्रकः
 

चाण्डालदारिका

वैशम्पायनः
 

विन्ध्याटव्यां शाल्मलीतरुः
 

हारीतः
 

जाबालिः
 

उज्जयिनी नगरी
 

तारापीड:
 

विलासवती
 

चन्द्रापीड:
 

शुकनासः
 

वैशम्पायन:
 

इन्द्रायुधः
 

हंसः
 

गौरी
 

महाश्वेता
 

श्वेतकेतुः
 

पुण्डरीक:
 

चित्ररथः (गन्धर्वराजः )
 

कादम्बरी
 

केयूरकः
 

पुण्डरीको मध्ये वैशम्पायननामा मन्त्रिपुत्रः
 

परस्ताच्च तन्नामक एव शुकोभवत्
 

चन्द्रापीडः शूत्द्रकोऽभवत् ।