कादम्बरी /152

उज्जयिनी ]
 
पूर्वभागः ।
 
भिभूतगृहसारसस्वरामृतेन विस्तारिणा विलासिनी [^१]भूषणर- [^२]वेणाविभाव्यमाना व्यर्थी-
भवन्ति प्रभात [^1]मङ्गलगीतयः । यस्यां चानिवृत्तिर्मणिमं [^३]प्रदीपानाम् , [^४]अन्तस्तरलता [^५]हारा
 
णाम्, अस्थिति: संगीतमुरजध्वनीनाम्, द्वन्द्ववियोग-
[^६]श्चक्रनाम्नाम्, वर्णपरीक्षा कन
 
कानाम्,
 
१
 
कानाम् अस्थिरत्वं ध्वजानांम्, मित्रद्वेषः कुमुदानाम्, कोशगुप्तिरसीनाम् । किं
बहुना [^७]यस्यां सुरासुरचूडामणिर् [^८]मरी चिचुम्बितचरणनखमयूख:, निशित- [^९]शूलदारितान्धकमहा-
,
 
.
 
G
 

 
[ टि ]-- तिरस्कृतानि गृहसारसानि येन । सारसानीत्यत्र लक्षणया सारसस्वरस्तादृशेन स्वरामृतेन । विलासिनीति ।
विलासिन्यः स्त्रियस्तासां भूषणरवेणाभरणनिनादेन विस्तारिणा प्रसरणशीलेना- विभाव्यमानाः पराभूयमानाः ।
अथ शुकसारिकासमूहं विशिनष्टि - निशेति । निशाया रजन्या अवसाने प्रान्ते प्रबुद्धस्य जागृतस्य ।

तारेति ! तारतारम । तारतारमप्युच्चचैस्तरमपि पठतः पठनं कुर्वतः । पञ्जरेति । पञ्जरं भजतीति तथा तस्य । पञ्जरस्था
यिन इत्यर्थः । यस्यां चेति । पूर्ववत् । अनिवृत्तिरनिर्वाणता मणिप्रदीपानाम् । न तु लोकाना- मनिवृत्तिरनु -
परमः । 'निवृत्तिः स्यादुपरमे' इति कोशः । क्वचित्' 'अनिर्वृतिः' इति पाठः । तत्र निर्वृतिः सुखम् ।
शेषं पू र्ववत्। अन्तरिति । अन्तर्मध्ये तै[^2]तरलो मध्यमणिस्तस्य भावस्तस्य । हाराणां मुक्ताप्रालम्बानाम् ।
'नायकस्तरलः' इति कोशः । न तु लोकानामन्तश्चित्ते तरलता चाञ्चल्यम् । 'तरलं कम्पनं कम्प्रम्' इति

कोशः । अस्थितिरिति । अस्थितिस्ताललं [^3]लयादिष्वनवस्थानं संगीतमुरजध्वनीनां प्रेक्षणार्थप्रयुक्तगीतनृत्य-
वाद्य मृदङ्गशब्दानाम् । न तु लोकानामस्थितिरमर्यादा । द्वन्द्ववियोग इति । द्वन्द्वस्य स्त्रीपुरुषरूपस्य
वियोगो विघटनं चक्रनाम्नां द्वन्द्वचराणाम् । न तु लोकानां द्वन्द्वेन युद्धेन वियोगः स्त्रीपुरुषविश्लेषः । वर्ण
इति । वर्णो [^4]वर्णिकका तस्याः परीक्षा परीक्षणं कनकानां सुवर्णानाम् । न तु लोकानां वर्णा ब्राह्मणादयस्तेषां
परीक्षा वर्णसांकर्याभावात् ।
अस्थिरत्वमिति । अस्थिरत्वं चञ्चलत्वं ध्वजानां केतूनाम् ।
न तु लोकाना
नां चाञ्चल्यम् । मित्रद्वेष इति । मित्रः सूर्यस्तेन सह द्वेषोऽप्री- तिः कुमुदानां कैरवाणाम् । चन्द्रविकासि
त्वात् । न तु लोकानां मित्रेण सुहृदा द्वेषः । कोश इति । कोश: प्रती [^5]कार ( ? ) स्तनत्र गुप्तिर्गोपनमसीना
खजाड्गानाम् । न तु लोकानां कोशस्य भाण्डारस्य गुप्तिः । किं बहुनेति । किं बहुजल्पितेनेत्यर्थः । यस्यां नगर्या
यां
महाकाल इत्यभिधानं यस्य स देवः स्वयं साक्षाद्वसति । तं विशिष्टि -- सुरेति । सुरासुराणां यश्चूडामणिः
शिरोरत्नं तस्य मरीचयः किर- णास्तै चुम्बिताः स्पृष्टाश्चरणनखानां मयूखा यस्य सः । निशितेति । निशितं
 
टिप्प० -
 
[^1]F. निशावसाने जागरितस्य तारं पठतश्च पञ्जरस्थशुकसारि-
कासमूहस्य प्रभातमङ्गलगीतयः
( अर्थात् शुकसारिकाभिर्गीताः प्राभातिकगीतयः ) गृहसारसमधुर स्वराभिभाविना विलासिनी- भूषणझण
एत्कारेण अज्ञायमानाः सत्यः व्यर्थीभवन्ति, इत्याशयः । टीकाकारस्तु विचित्रं व्याख्याति येन पौरकृतमा.
भातिकगीतीनां अ
भ्रमो भवति ।
[^2]F. 'अन्तस्तरलता हारलतानाम्' इत्येव ग्रन्थोचितान्यक्षराणि । अन्तस्त-
(रलो मध्यमणिर्येषां तद्भावः अन्तस्तरलता ( मध्यमणि- शालिता ) इति च व्याख्या ।
[^3]F. संगीतस्य
मुरजस्तस्य च ध्वनीनां अस्थितिः इतस्ततः प्रसरणशीलत्वम्, इत्यर्थ: ( अस्थितिः तृतीयक्षणे अविद्य
मानता वा ) । ताल-लयादिषु अनवस्थानम् ( अर्थात् ताललयाधुद्युल्लङ्घनम् ) तु गीतवाद्यानां भ्रष्ट
तैव ।
[^4]F. वर्णः ( रूपम् 'रङ्गः ) तस्य परीक्षा ( वह्निताप - निकषकषणा- दिद्वारा ) ।
[^5]F. प्रसिद्धः,
चर्ममयमावरणगृहम् ।
 
.
 
पाठा० -
 
 
[^१]G. रवेण च.
[^२]G. अभिभाव्य .
[^३]G. दीपानाम् .
[^४ तरलता ]G. तरलता.
[^५]G. हारलतानाम् .
[^६]G. चक्रनाम्नः ; चक्रवाक-
नाम्नाम्. नाम्नाम्.
[^७]G. यस्यां च .
[^८]G. मरीचिचय .
[^९]G. त्रिशूल,
 
.