कादम्बरी /151
This page has been fully proofread once and needs a second look.
कादम्बरी ।
[ कथायाम्-
तुभूतो भवन [^३]कु
यस्यां च [^१०]निशावसानप्रबुद्धस्य [^११]तारतारमपि पठतः पञ्जरभाज: शुकसारिकासमूह [^१२]स्या-
[ टि ]-- गृहमणयो यस्यां सा । अनुपजाततिमिरत्वादेवेति भावः । तत्रापि हेतुमाह - कामिनीति । कामिनीनां योषितां भूषणान्या- भरणानि तेषां प्रभाभिः कान्तिभिः । अत्र भूषणप्रभालक्षणेन हेतुनानुपजाततिमिरत्वम् । तेन चाविघटितचक्रवाकमिथुनत्वं व्यर्थीकृतदीपकत्वं चेति भावः । प्रभाभिः कीदृशा इव । संजा-
तेति । संजातः समुत्पन्नो यो मदनानलो मदनवह्नि: स एव दिग्दाहो यासु तादृशा इव बालातपो नवीनसूर्यातपस्तेन पिञ्जराः श्वेतरक्ता- स्तादृशा इव । यां चेति । यां नगरीं भवनं गृहं तस्य कुलं समुदायस्तत्र हंसकुलानि तेषां कोलाहलो मुखरीकरोति वाचाली करोति । 'अभूततद्भावे च्विः' । कीदृशः । अतिमधुरोऽतिमिष्टः अनवरतं प्रसर्पन्प्रसरन् कीदृश इव । रतीति । रतिर्मदनस्त्री तस्याः प्रलाप इव विलाप इव । मकरेति । मकरकेतुना मदनेन दाहस्तस्य हेतुभूतः । अन्यत्र मकरकेतोर्दाहो हेतुभूतोऽस्य रतिप्रलापस्येति
विग्रहः । रतिप्रलापसाम्यं कोलाहले वक्तुमाह - संनिहितेति । संनिहितः समीपस्थो विषमलोचनः शंभुर्यस्यां सा । यस्यां चेति । यस्यां नगर्यां प्रासादा आवासा ईदृशा लक्ष्यन्त इत्यन्वयः । तान्वि-
शिनष्टि — दूरेति । दूरमूर्ध्वं प्रसारिता विसारिता ध्वजा वैजयन्त्य एव भुजा येषां ते तथा । किं कुर्वन्त इव । इन्दोश्चन्द्रस्य कलङ्कं मालिन्यमपनयन्त इव दूरीकुर्वन्त इव । चन्द्रं विशिनष्टि - मालवीति । मालव्यः मालवदेशोद्भवाः तासां मुखकमलानि तेषां कान्तिस्तया लज्जितस्य त्रपितस्य । तत्करणे कारणं दर्शयन्नाह - निशि निशीति । निशि निशि प्रतिनिशमुल्लसद्भिः शोभमानैः पवनेन वायुना विलोलैश्चपलैर्दुकूलपल्लवैर्वस्त्राञ्चलैः । यस्यां चेति । यस्यां नगर्यां मृगलाञ्छनश्चन्द्रो मणिकुट्टिमेषु
यस्यां च निशावसानप्रबुद्धस्य तौरतारमपि प
गृहम
रत्वम् । तेन चाविघटितचक्रवाक मिथुनत्वं व्यर्थीकृतदीपकत्वं चेति भावः । प्रभाभिः
तैति । संजातः समुत्पन्नो यो मदनानलो मदनवहिः स एव दिग्दाहो यासु तादृशा इन बालातपो नवीन-
सूर्यातपस्तेन पिञ्जराः श्वेतरक्तास्तादृशा इव । यां चेति । यां नगरीं भवनं गृहं तस्य कुलं समुदायस्तत्र हंस-
कुलानि तेषां कोलाहलो मुखरीकरोति वाचाली करोति । 'अभूततद्भावे च्विः' । कीदृशः । अतिमधुरोऽति-
मिष्टः अनवरतं प्रसर्पन्प्रसरन् कीदृश इव । रतीति । रतिर्मदनस्त्री तस्याः प्रलाप इव विलाप इव । मक-
रेति । मकरकेतुना मदनेन दाहस्तस्य हेतुभूतः । अन्यत्र मकरकेतोर्दाहो हेतुभूतोऽस्य रतिप्रलापस्येति
विग्रहः । रतिप्रलापसाम्यं कोलाहले वक्तुमाह - संनिहितेति । संनिहितः समीपस्थो विषमलोचनः शंभु-
र्यस्यां सा । यस्यां चेति । यस्यां नगर्यां प्रासादा आवासा ईदृशा लक्ष्यन्त इत्यन्वयः । तान्वि-
शिनष्टि — दूरेति । दूरमूर्ध्वं प्रसारिता विसारिता ध्वजा वैजयन्त्य एव भुजा येषां ते तथा । किं कुर्वन्त इव ।
इन्दोश्चन्द्रस्य कलङ्क मालिन्यमपनयन्त इव दूरीकुर्वन्त इव । चन्द्रं विशिष्टि - मालवीति । मालव्यः
मालवदेशोद्भवाः तासां मुखकमलानि तेषां कान्तिस्तया लज्जितस्य त्रपितस्य । तत्करणे कारणं दर्श-
यन्नाह - निशि निशीति । निशि निशि प्रतिनिशमुल्लसद्भिः शोभमानैः पवनेन वायुना विलोलैश्चपलैर्दु-
कूलपल्लवैर्वस्त्राञ्चलैः । यस्यां चेति । यस्यां नगर्या मृगलाञ्छनश्चन्द्रो
म्बमिषेण लुठति प्रसरति । कीदृशः । मदनेन कंदर्पेण परवशः परायत्त इव । हेतुमाह - किं कुर्वन् । पश्य-
विलोकयन् । कानि । सौधशिखरशायिनीनां गृहप्रान्तस्थायिनीनां पुरसुन्दरीणां नगरनारीणां मुखानि वद -
नानि । कीदृशेषु मणिकुट्टिमेषु
यस्यां चेति । प्रभाते प्रत्यूषे मङ्गले नैमित्तिका गीतयो व्यर्थीभवन्ति निष्फलीभवन्ति । व्यर्थीभवने
टिप्प० -
[^1]F. अत्र चक्रवाकानां विघटनसंबन्धेऽपि तदसंबन्धात्, प्रदीपानां व्यर्थीकरणाऽसंबन्धेपि
[^2]F. संनिहित
( कामकर्तृको यो लोकानां संतापः हंसरवस्योद्दीपकत्वात् ) तस्य हेतुभूतः हंसकोलाहलो यां
मकरकेतुना यो दाहः ( कामकर्तृको यो लोकानां संतापः हंसरवस्योद्दीपकत्वात् ) तस्य हेतुभूतः हंसको●
लाहलो यां
पाठा० --
[^१]G. पिञ्जरत्वं रजन्य
[^२]G. इव प्रतिवासरं प्रसर्पन्.
[^३
[^४]G. हंसकोलाहल:
[^५]G. पवनवश
[^६]G. ऊर्ध्व
[^७]G. यस्यां सौध.
[^८]G. शिखरोत्सङ्ग
[^९]G. शिशिरेषु मृग.
[^१०]G. नि
[^११]G. तारतरमतिपठत:
[^१२]G. रवेणाभि