कादम्बरी /145

कादम्बरी ।
 
[ कथामुखे-
नै[^१]नकलिताभिरमृतफेनपुञ्जपाण्डुराभिर्दिर्शि [^२]र्दिशि दिशि दन्त- वलभिकाभिर्धवलीकृता, यौवनमदमत्त-
मालवीकुचकलश [^३]लु-
लितसलिलया भगवतो महाकालस्य शिरसि सुरसरित [^४]मालो-
क्यो पै[^५]पजातेय-
र्ष्ययेव [^६]सतत्समावबद्धतरंगभृकुटिलेखया खमिव क्षालयन्त्या सिप्रया परिक्षिप्ता, सँ[^७]सकलभुवनख्या-
तत- यशसा हरजटाचन्द्रेणेव कोटिसारेण मैनाकेनेवाविदितपक्षपातेन मन्दाकिनीप्रवाहेणेव प्रक-
टित कनकपझकनकपद्मराशिना स्मृतिशास्त्रेणेव सभावसथकूपप्रपारामसुरर् [^८]सदनसेतुयन्त्र प्रवर्तकेन मन्द-
११२
 

 
[ टि ]--अमृतेति । अमृतस्य पीयूषस्य यः फेनपुञ्जो डिण्डीर- पिण्डस्त द्वत्पाण्डुराभिः शुभ्राभिः । सिप्रावर्णनद्वारा नगरीं
वर्णयञ्जान्नाह — यौवनेति । यौवनमदेन तारुण्याभिमानेन मत्ता उच्छृङ्खला या मालव्यो मालवदेशोद्भवाः
स्त्रियस्तासां कुचा एव कलशास्तैर्लुलित- मान्दोलितं सलिलं यस्याः सा तया । भगवत इति । भगवतो महा-

कालस्य महाकालाभिधानस्येश्वरस्य शिरसि मस्तके सुरसरितं गङ्गामालोक्य निरीक्ष्य सततं निरन्तरं समाबद्धा
सम्यक्प्रकारेणा- बद्धा बन्धं प्रापिता ये तरंगाः कल्लोलास्त एव भृकुटिलेखा भृकुटिपयि-
पङ्क्तिर्यया सा [^1]तथोपजाते-
र्ष्ययेवोत्पन्नासूययेव । एतेन सपत्नीदर्शनेन भृकुटिविकारो दर्शितः । खमिति । खमाकाशं क्षालयन्त्येव निर्मलं
कुर्वत्येवंविधया सिप्रया सिप्रानद्या परिक्षिप्ता परिवेष्टिता । इभ्यजनवर्णनद्वारा नगरीरीं विशेषयन्नाह - विलासि-

जनेनाधिष्ठितेति दूरेणान्वयः । नतत्र विलासिनीनां जनो, विलासी यो जन इत्येवं समासमेभेदेन द्वयोर्ब्ग्रहणम् ।
अथ विलासिजनविशेषणानि - कीदृशेनेव विलासिजनेन । हरजटाचन्द्रेणेवेश्वर जटा स्थनिशानाथे- नेव । उभयं
विशिनष्टि-सकलेति । सकलं समग्रं यद्भुवनं विश्वं तत्र ख्यातं प्रसिद्धं यशः कीर्तिर्येषां ते तथा ।
पक्षे यशः कान्तिर्यस्येति विग्रहः । कोटीति । कोटि: संख्याविशेषस्तावत्प्रमाणं सारं द्रव्यं येषां ते तथा ।
' सारो द्रव्यं बलं सारम्' इत्यनेकार्थः । पक्षे कोटिरप्- रग्रभागस्तेन सारः प्रधानः । पुनः केनेव । मैनाकेनेव
हिमाचलात्म- जेनेव । उभयं विशिनष्टि - अविदितेति । अविदितोऽनंननुभूतः पक्षयोः पातरछेदो येन
स तथा तेन । इन्द्रेण सर्वेषां भूभृतां पक्षच्छेदो विहितः, पररं मैनाकस्य न कृत इति प्रसिद्धिः । पक्षेऽवि-

दितोऽज्ञातः पक्षपातोऽसदङ्गीकारो येन । मन्दाकिनीति । मन्दा- किनी [^2]गङ्गा तस्याः प्रवाहो रयस्तेनेव ।
उभयं विशेषचयन्नाह– प्रकटितेति । प्रकटिता प्रकाशिता कनकस्य सुवर्णस्य । पद्मेति । पदैकदेशे पदस-
मुदायोपचारा [^3]त्पद्मरागमणीनां राशयः समूहा येन स तथा तेन । पक्षे कनकपद्मानां राशयः कमलसमूहाः ।

स्मृतीति । स्मृतिर्धर्मसंहिता तल्लक्षणेन शास्त्रेणेव । उभयं विशि- नष्टटि – समेति । सभा संसदावसथं छात्र-
व्रतिनां वेश्म सामान्यतो गृहं वा, कूप उदपानः, प्रपा पानीयशाला, आरामः कृत्रिमं वनम् सुरसदनं देव-
गृहमम्, सेतुः पालिः, यन्त्रोऽरघट्टका दिगृहायाश्रम- स्थत्वात् एतेषां प्रवर्तकेन प्रयोजन । पक्षे धर्मजनकत्वात्तद्वि-
"
 
>
 
:
 
टिप्प० -
 
[^1]F. 'उपजातेतर्ष्ययेयेव जावव आबद्धतरंगभुकुटिलेखया' इतिक्रमेण व्याख्यानमुचितम्, सेर्ण्ष्यत्वे एव
भ्रुकुटिबन्धौचित्यात् । अत्र कार्येण
( भुकुटिबन्धौचित्यात् । अत्र कार्येण ( भुकुटिबन्धेन ) शिप्रायां सपत्नीव्यवहारसमारोपातत् रूपकगर्भा

समासोक्तिः, 'समुपजातेयेर्ष्ययेव' खमिव क्षालयन्त्या, इत्युत्प्रेक्षाद्वयेन अङ्गभूतेन संकीर्यते ।
[^2]F. स्वर्गङ्गा
इत्यर्थः, तस्यामेव कनककमलसद्भावात् ।
[^3]F. वस्तुतस्तु - प्रकटितः कनकानां सुवर्णानां पद्मराशिः

'पद्म' संख्यकपुओपञ्जो येन । कोटि - अर्बुदवत् 'पद्म' इति संख्या । एतेन अप्रकटः ( गुप्तः ) धनराशिस्तु
विलासिजनस्य न जाने कियान् स्यादिति व्यङ्ग्यम् ।
 
पाठा० -
 
[^१]G. कदलिताभिः.
8
[^२]G. दिशि दन्त.
[^३]G. क्षुभित.
[^४]G. आलोक्यमुपजात.
[^५]G. समुपजातेर्ष्यया.
[^६]G. समानद्धभूभ्रुकुटि; भागआबद्धतरंगञ्जुभ्रुकुटी
 
२ दिशि दन्त. ३ क्षुभित
[^७]G. ४ आलोक्यमुपजात.
 
७ निखिलभुबवनतल .
[^८]G. सदने,
 
9
 
५ समुपजातेयेया.