कादम्बरी /144

उज्जयिनी ]
 
पूर्वभागः ।
 
रक्तचामरैर्विद्रुममयैः [^१]प्रतिगृहमुच्छ्रितैर्मकै [^२]कराङ्ककै: सं[^३]सदनयष्टिकेतुभिः प्रकाशितमकरध्वजपूजा,
सतत सततप्रवृत्ताध्यय-
नध्वनिधौतकल्मषा, स्तिमितमुरजरवगम्भीरगर्जितेषु सलिल- सीकरासार [^४]स्तब-
कर करचितदुर्दिनेषु [^५]पर्यस्तरँवि [^६]रवि- किरणरचितसुरचाप [^७]चारुषु धारागृहेषु मं[^८]मत्तमयूरै- र्मण्डलीकृतशि-
खण्डैस्टाताण्डवव्यसनिमिराबध्यमान के का [^९]कोलाहला, विकचकुवलयकान्तैरुत्फुल्लकुं [^१०]कुमुद- धवलोद-
रैर निमिषदर्शन रमणीयैराखण्डललोचनैरिव सहस्र- संख्यैरुद्भासिता सरोभिः, अविरलकदलीव-
१११
 

 
[ टि ]-- साम्यं प्रदर्शयन्नाह - रणितेति । रणिताः रणरणशब्दं कुर्वाणाः सौभाग्यघण्टाः सुभगताहेतोर्न्यस्ता
घण्टा बृहत्किङ्किण्यो येषु तैः । आलोहीति । आलोहितं रक्तमंशुकं तस्य पताका वैजयन्त्यो
येषु तैः । आबद्धेति । आबद्धानि बद्धानि रक्तचामराणि लोहितवालव्यजनानि येषु तैः । विद्रुमेति ।
विद्रुममयैः विद्रुमं प्रवालं प्रचुरं येषु तैः । प्रतिगृहं प्रतिसद्मोच्छ्रितरूवर्ध्वीकृतैः । मकरो मत्स्य- स्तस्याङ्कञ्श्चिहंह्नं येषु
तैः । एवंप्रकारेणैव वसन्ते कामपूजा जनैः क्रियत इति तदुत्प्रेक्षा । सततमिति । सततं निरन्तरं प्रवृत्तः
प्रसृतोऽध्यय- नस्य शास्त्रपाठस्य ध्वनिः शब्दस्तेन धौतं क्षालितं कल्मषं पातकं यस्यां सा । पुनः प्रकारान्तरेण
तो तां विशिनष्टटि - धारेति । धारागृहेषु यन्त्रगृहेषु मत्तमयूरैरुन्मदकलापिभिराबध्यमानोऽन्योन्याश्लिष्टतया

क्रियमाण: केका मयूरस्य वाण्यस्तासां कोलाहलः कलकलो यस्याम् । यन्त्रगृहाणां जलधरसादृश्यं विशेष-
णमुखेन दर्शयन्नाह - स्तिमितेति । स्तिमितो निश्चलो यो मुरजस्य मृदङ्गस्य रवः शब्दः स एव गम्भीरं
घोरं गर्जितं स्तनितं येषु । सलिलेति । सलिलस्य जलस्य सीकरा वातास्तवारिविप्रुषस्तेषामासारो वेग-
वान्वर्षो येष्वेवंविधाः स्तबका गुच्छकास्तै रचितं प्रारब्धं दुर्दिनं येषु ते तथा तेषु । आसारस्य स्तबका
इति समासो वा । पर्यस्तेति । पर्यस्ता निपतिता ये रविकिरणाः सूर्यरश्मयस्तै रचितं, विहितं यत्सुरचा.
प-
मिन्द्रधनुस्तेन चारुषु मनोहरेषु । रविकिरणानां द्रव्यान्तरसंयोगेन विविधवर्णत्वोपपत्तेरु [^1]त्प्रेक्षा । अथ मयू-
रान्विशिनष्टि-मण्डलेति । मण्डलीकृता वर्तुलीकृताः शिखण्डा बर्हाणि यैः । नृत्यप्रारम्भे मयूरकलापो
मण्डलाकृतिः स्यादिति सर्वप्रसिद्धिः अत एव ताण्ड- वव्यसनिभिर्नृत्यरसिकैः । पुनः कीदृशी । सरोभिस्खतटा-
कैः उद्भा- सिता उपशोभिता । अथ च सरोविशेषणानि — विकचेति । विकचानि विकस्वराणि कुवल-
यान्युत्पलानि तैः कान्तैर्मनोहरैः । उत्फुल्लेति । उत्फुल्लानि विनिद्राणि यानि कुमुदानि कमलानि

तद्वद्धवलं शुभ्रमुदरं मध्यभागो येषां तैः । कैरिव । सहस्रसंख्यै- राखण्डलस्येन्द्रस्य [^2]लोचनैरिव । अथोभौ
विशेषयन्नाह

– अनिमिषेति । अनिमिषा मत्स्यास्तेषां दर्शनं विलोकनं तेन रमणीयैर्मनोहरैः । पक्षेऽनिमिषं
पक्ष्मपातरहितं यद्दर्शनमीक्षणं तेन रमणीयैः मनोहरैः । गृहवर्णनद्वारा तां पुनर्विशिनष्टि - दिशीति ।

दिशि दिशि प्रतिदिशं दन्तवलभिकाभिर्गजदन्तनिर्मित [^3]च्छँछदि- भिराधारभूताभिर्धवलीकृता । अथ वलभीवि-
शेषणानि – अविरलेति । अविरलानि निबिडानि यानि कदलीवनानि रम्भावनानि तैः कलिताभिः ।
 
टिप्प० -
 
 
[^1]F. पर्यस्तैः काचकपाटादिषु निपतितै रविकिरणैर्नाना वर्ण- शालिनः सुरपतिधनुषः संसिद्धिः
स्वाभाविक्येव, न तन्त्र संभावनेति नोव्त्प्रेक्षा । किन्तु समग्रे वाक्यार्थे – अन्योन्याश्लिष्टकेका कोलाह-

लेन मयूराणां मुरजरवादौ मेघगर्जनादिभ्रान्तिः प्रतीयत इति वस्तुना अन्तिमदलंकारध्वनिः ।
[^2 क्षत्र
]F. अत्र हि आखण्डलोचनैः सह सरसां साम्यात्पूर्णोपमा । तेन सर्वाणि विशेषणान्युभयसंबद्धानि । ततश्च - विक-
चकुवलयवत्का- न्तैः (इति लोचनपक्षे ), उत्फुल्लैः कुसुदैर्धवलानि मध्यस्थलानि येषां तैः ( इति सरःपक्षे )
व्याख्यानमप्यत्र योजनीयम् ।
[^3]F. अविरलं यत्कदलीवनं पताकासमूहस्तेन कलिताभिः फेनपुञ्जपाण्डुराभिः
दन्तवलभिकाभिः उपरितलगतलघुगृहै: ('अटारी' हिन्दी ) 'शुद्धान्ते वलभी चन्द्रशाले सौधोर्ध्ववेश्मनि'
इति रभसः । 'यस्यामसेवन्त नमद्वलीकाः समं वधूभिर्वलभीर्युवानः' इति माघश्च । कदली पताका ।
'कदली वैजयन्त्यां च रम्भायां हरि- णान्तरे' इति विश्वः । उपरितनटीका तु असंबद्धत्वात्प्रामादिकी ।
 
पाठा०
 
-
 
[^१]G. प्रतिभवनम् .
[^२]G. मकराङ्कितै: .
[^३]G. मदन.
[^४]G. आसाररचित .
[^५]G. पर्यन्त .
[^६]G. दिवसकर किरणस्त न बकरचित.

[^७]G. चारुधारा .
[^८]G. मयूरमण्डलैरा मण्डलीकृत .
[^९]G. केकारव.
[^१०]G. कमल.
 
●