2023-10-29 11:12:40 by Lakshmainarayana achar
This page has been fully proofread once and needs a second look.
दंब
कादम्बरी ।
दिवतसोमः, पद्मनिकर इव [^१]दिवसकरमे [^1]मरीचिपः, नदीतटतरुरिव सततजलक्षालन विमेलं [^२]म [^2]लजडःट:,
करिकै [^३]कलभ इनव विकचकुमुददलशकलसितदशनः, द्रौणिरिव कृपानुगतः, नक्षत्रराशिरिद
व चित्रनुमृगकर् [^४]कृत्तिकाञ्श्लेषोपशोभितः, धघर्मकालदिवस इव क्षे[^५]क्षपित बहुदोषः, जलघधरसमय इस प्रश
-
मितरजःप्रसरः, वरुण इव कृतोदवासः, हरिरिवापनीतनरकभयः, प्रदोपाषारम्भ टूइव संध्या-
१
,
१
[ त्यामुखे-
G
Co
टि ]-- धारित्वात्साम्यम् । गिरिरिवेति । गिरिः पर्वतस्तद्वदिव । उभयोः साम्यमाह - समेखल इति । सह
मेखलया मौञ्ज्या वर्तते यः स तथा । पक्षे मेखलाद्रेर्मध्यभागस्तया सह वर्तमान इत्यर्थः । राहुरिबेवेति । राडुः
सैहु: सैंहिकेयस्तद्वादेनव । एतयोः साम्यमाह - असकृदिति । असकृन्निरन्तरमास्वादितः सोमो ज्योतिष्टोमयागसा-
धनद्रव्यं येन स तथा । एतेनात्यन्तसोमयज्ञकारित्वं सूचितम् । पक्षेऽसद्वकृद्बहुवारमास्वादितो ग्रस्तः सोमवश्चन्द्रो
येतः । ति । पानेति विग्रह: । पद्मेति । पद्मानां कमलानां निकरः समूहस्तद्वदिव । उभयोः साम्यमाह - दिवसेति ।
दिा दिवसकरस्य सूर्यस्य भयान्मरीची [^1]न्पाति रक्षति स तथा । पक्षे सूर्यविकासित्वात्सूर्यमरीचीन्पाति रक्षति स तथा । पक्षे सूर्यविकासित्वात्सूर्यमरीचीन्पाति पिवबति यः
स तथेति विग्रहः :। नदीति । नद्यास्टटिन्यास्तटं प्रतीरं तत
तस्मिंस्तरुर्वृक्षस्तद्वदिव । उभयोः सादृश्यमाह - सत
तमिति । सत्ततं निरन्तरं त्रिसायं जलेन पानीयेन क्षालनं तेन विमला जटाः सढाःटा: यस्य सः । पक्षे सततजल-
क्षालनेन विमला जटा अवरोहा यस्येति बिविग्रहः । करीति । करिणां हस्तिनां कलभस्त्रिंशदब्दको गजस्तद्व-
दिनव । उभयोस्तुल्यतामाह - विकचेति । विकचानि स्फुटानि कुमुदानि कैरवाणि ततेषां दलानि पर्णानि तेषां
शकलानि 'खण्डास्तद्वत्सिताः शुभ्रा दशना दन्ता यस्येति स तथा । उभयसा- म्यादभङ्गश्लेषः । द्रौणिरिवेति ।
द्रौणिरश्वत्थामा तद्वदिव । उभयोः शब्दसाम्यमाह- कृपेति । कृपा दुःखहानेच्छा तयानुगतः सहितः । पक्षे
कृपः कृपाचार्यस्तेनोगगत इति विग्रहः । नक्षत्रेति । नक्षत्राणां तारकाणां राशिः समूहस्तद्वदिव । अनयोः
साम्यमाह - चित्रेति । चित्र, मृगस्य कृत्तिका चर्म तेनाश्लेषः संबन्धसेस्तेन उपशोभितः शोभां प्राप्तः । पक्षे
चित्रा त्वाष्ट्री, मृगो मृगशिरः, कृत्तिका प्रसिद्धा, आश्लेषा सापर्पी, ताभिरुपशोभितः । धघर्मेति । धघर्मकाल उष्ण-
कालस्तस्य दिवसो दिनं तद्वत्दिव । उभयोः साम्यमाह - क्षषिपित इति । क्षपिताः क्षयं प्रापिता बहवो रोदोषा
रागादयो येन सः । पक्षे क्षपिता बहीह्वी दोषा रात्रिर्येनेति विग्रहः । जलेति । जलधरसमयःप्रवृट्का- लस्तद्वदिव ।
उभयोस्तुल्यतामाह- - प्रशमितेति । प्रशमितः शान्तितिं प्राषिपितो रजःप्रसरः प्रवर्तक [^3]गुणव्यापारो येन सः । पक्षे
प्रशभिमितो रजःप्रसरो धूलिविस्तारो येनेति विग्रहः । वरुण इति । वरगःरुण: प्रचेतास्तद्वदिव । उभयोः साम्यमाह-
कृतोदेते । कृतो विहित उदबावासो व्रतविशेषो येन सः । पक्षे कृत उदकेषु बावासो निवासो येनेति विग्रहः ।
उदकस्योदादेशः । हरिरिति । हरिरिव कृष्ण इबव । उभयोरैक्यभामाह - अपनीतेति । अपनीतो दूरीकृतो
नरको दुर्गतिः तद्भयं येन सः । पक्षे नरको दैलसत्यस्य भयं येनेति विग्रहः । प्रदोषेति । प्रदोषो यामिनीमुख
खं तस्यारम्भः प्रारम्भस्तद्वदिव । उभयोरैक्य - संध्येति । संध्या दिवसरजन्योः संधिस्तद्वत्पिङ्गला तारैव
तारका कनीनिका यस्य स तथा । इदं महापुरुषोपलक्षणम् । तदुक्तमन्यत्र - 'शुद्रोऽपि चक्रवर्ती स्यात्पीततार-
कचक्षुषि' इति । पक्षे संध्याकृता पिङ्गला तारका यस्मिन्निति विग्रहः । प्रभातेति । प्रभातं प्रत्यूपस्तस्य
षस्तस्य काल: समयस्तद्वदिव । उभयोः साम्यमाह - बालेति । बालो यः सूर्यस्तस्यातपः । बालश्वाचासावातोतपो वा ।
प्रकाशस्तद्वत्कपिलः पिङ्गलः । पक्षे बालातप उद्गमनसमय- वर्त्यातपस्तेन कपिल: पिङ्गलः । पीतरक्त इत्यर्थः ।
-
टिप्प०-
[^1]F. सूर्यरश्मीन् पिबति ऊर्ध्वमुखः सन् प्ग्रसते इति हारीतपक्षे, 'ग्रीष्मे पञ्चापिमध्यस्थो वर्षासु
व्यण्डिलेशयः' इति तपश्चरणनियनात् । पूर्णविकासार्थथं सूर्य र इरश्मीन् पिबति माआदत्ते इति पद्मनिकरपक्षे ।
ढी
टीकार्थस्तु विचारणीयः ।
[^2]F. विमला जटा लग्नकेशा यस्य सः ( मुनिः ), विमला मृत्तिकाहीना जटा मूलं
यस यस्य सः (तरुः ) 'मूले लग्नकचे जडाटा' इत्यमरः । ●
[^3]F. रजोगुणव्यापारः कामाविदिर्येन ( मुनिपटक्ष ) ।
[^4]F. संध्वयय संध्याकालवर्णेन पिङ्गलास्तारका नक्षत्राणि यस्मित्रि-
न्नित्यर्थः ।
पाठा •
[^१]G. दिनकर.
[^२]G. विरल.
[^३]G. करभ.
[^४]G. विशेश्लेषा.
[^५]G. क्षयितदोषः.