कादम्बरी /108

पूर्वभागः ।
 
अं[^१]अवतीर्य च स तेन समयेन क्षिति [^२]तलविकीर्णान्संहत्य हृत्य [^३]शुकशिशूने कलतापाशसंय [^४]ताना-
बध्य पर्णपुढेटेऽतित्वरि-
तगमनः सेनापतिगतेनैव वर्त्मना तामेव दिश [^५]मगच्छत् । मां तु लब्धजी-
विताशं प्रत्यमग्रपितृमरणशोकशुष्क हृदय मतिदूर[^६]पाती- दायासितशरीरं संत्रास [^७]जाता सर्वाङ्गोपता--
पिनी बलवती पिपासा परवशमकरोत् । अनया च कालकलया [^८]सुदूरमतिक्रान्तः स पापकृ-
दिति परिकलथ्य्य किंचिदुन्नमित- कन्धरो भयचकितया दृशा दिशोऽवे[^९]वलोक्य तृणेऽपि चलति

पुनः प्रतिनिवृत्त इति तमेव पदे पदे पापकारिणमुत्प्रेक्षमाणो निष्क्रम्य तस्मात्तमाल[^१०]तरु-
मूलात्सलिलसमीपं स[^११]सर्तुं प्रयत्नमकरवम् ।
 

 
[^१२]अजातपक्षतया नाति [^१३]स्थिरैरतरचरणसंचारस्य मुहुर्मुहु- [^१४]र्मुखेर्नैन पततो मुहुस्तिर्थङियङ्निपतन्तमात्मान-
मेकया पक्षपाल्या संधारयतः क्षितितलसंसर्पण त्रै[^१५]भ्रमातुरस्यानभ्यासवशा- देकमपि दत्त्वा पद-
शुकस्य स्वदशावर्णनम् ।
 
]
 
७५
 

 
[ टि ]-- अवेति । अवतीर्योत्तीर्य स शबरस्तेन समयेनेति तत्कालेन क्षितितले पृथ्वीतले विप्रकीर्णानितस्ततः पर्यस्ताञ्शुकशिशून्कीर-
शुक शिशु कीर पाका न्संहृत्यैकीकृत्य । कीदृशान् । एकाद्वितीया या लता वल्ली तल्लक्षणो यः पाशो बन्धनरज्जुस्तेन
संयतान्बद्धानेवभूतान्पर्णपुट आबध्य बन्धनं कृत्वातित्वरितमतिशीघ्रं गमनं यस्य स तथा । सेनेति । येन सेना-
पतिर्गतस्तेनैव वर्त्मना मार्गेण तामेव दिशं सेनापति- गृहीतामेव ककुभमगच्छदगमत् । मां त्विति । तु पुनरर्थे ।

मां पिपासा वृद्तृट् परवशं परायत्तमकरोदित्यन्वयः । इतो मां विशेषयन्नाह - लब्धेति । तद्गमनादेव लब्धा प्राप्ता
जीविताशा प्राणधारणरांभावना येन स तम् । प्रत्ययेग्रेति । प्रत्यग्रो नवीनो यः पितृमरणशोको जनकमृत्युविषाद-
स्तेन शुष्क मनाईर्दं संकुचितं वा हृदयं चित्तं यस्य स तम् । अतीति । अतिदूरपाताद्दविष्ठतरप्रदेश- पतनात् । तद्वृ -
क्षादिति शेषः । आयासितं परिश्रमितं शरीरं यस्य स तम् । तृषं विशेषयन्नाह -- संत्रासेति । संत्रासेन भयेन
जाता समुत्पन्ना । सर्वेति । सर्वाणि समग्राण्यङ्गानि हस्तप्रभृतीन्युपता- पयति पीडयतीत्येवंशीला बलवती बलोप-
युक्ता । अनयेति । अनया कालकलया घटिकया स पापकृद्धिभिल्लः सुदूरं दूरदेशमतिकाक्रान्तो गत इति परिकलय्य
चेतसि परिकलनां कृत्वा । किंचिदिति । किंचिदीषदुन्नमितोवर्ध्वीकृता कन्धरा ग्रीवा येन स तथा । भयेति ।

भयेन भीत्या चकिता त्रस्ता या दृक्तया दिशोऽवलोक्य निरीक्ष्य तृणेऽपि यवसेऽपि चलति [^1]कम्पति सति पुनः
प्रतिनिवृत्तः प्रत्यागत इति तमेव शबरमेव पदे पदे पापकारिणं कल्मषकारिण- मुत्प्रेक्षमाण उत्पश्य [^2]मानो निष्क्रम्य
बहिर्निर्गत्य । कस्मात् । तस्मात्तमालतरुतलमूलात्तापिच्छवृक्षाधः स्थलात्सलिलसमीपं जलोपान्तं सर्वं गन्तुं प्रयत्नं
प्रयासमकरवमकार्षम् ।
 
i
 

 
अथ च मम मनस्येवमभूदित्यन्वयः । तं विशेषयन्नाह - अजातेति । भअजातावनुत्पन्नौ यौ पक्षौ छदौ
तयोर्भावस्तत्ता तया न विद्यतेऽति- स्थिरतरश्चरणयोः क्रमयोः संचार: स्थापनयोग्यता यस्य स तथा । तस्य किं
कुर्वतः । मुहुर्मुहुर्वारंवार मुखेनाननेन पततः पतनं कुर्वतः । मुहुर्वारंवारं मुखेनाननेन पततः पतनं कुर्वतः । मुहुर्वारंवारं तिर्यक्तिरश्चीनं निपतन्तं भ्रश्यन्त -
मात्मानमेकया केवलया पक्षपाल्या छदसंहत्या संधारयतः पतनाद्रक्षां विदधतः । क्षितीति । क्षितितले
संसर्पणणं गमनं तस्माद्यो भ्रमो [^3]भ्रान्तिस्ते-
नातुरस्य पीडितस्य । अभ्यासेति । अभ्यासः पुनः पुनः करणं
 

 
[^1]F
 
टिप्प० - 1. कम्पमाने इत्यर्थः ।
[^2 बाराहा]F. आशङ्कावशात्पश्यनित्यर्थः ।
[^3]F. वस्तुत:-संसर्पणश्रमातुरस्येत्येव
पाठ उचितः ।
 
पाठा०-
-
 
 
[^१]G. अवतीर्य स: ० .
[^२]G. विकीर्णान्.
[^३ ताम्]G. ताञ्शुक.
[^४]G. आविध्य .
[^५]G. अन्वगच्छत् .
[^६]G. पातायासित .
[^७]G. जात-
बेवेपथुम् ; जातसर्वाङ्ग.
[^८]G. आक्रान्तः . .
[^९]G. विलोक्य.
[^१०]G. तरुतलमूलात्.
[^११]G. उपसर्तुम्.
[^१२]G. अजातपक्षया च; अनुपजातपक्षतया.
[^१३ अजातपक्षया ]G. स्थिरच; अनुपजात
पक्षतया. १३ स्थिरचरण.
[^१४]G. अधोमुखेनापततः .
[^१५]G. श्रमा.