2023-10-24 15:16:44 by Lakshmainarayana achar
This page has been fully proofread once and needs a second look.
शबरचरित्रालोचनम् ]
पूर्वभागः ।
प्यसुदर्शनम्, स्वच्छन्द [^१]चारमपि दुर्गैकशरणम्, क्षितिभृत्पादा- नुवर्तिनमपि राजसेवानभिज्ञम्,
अपत्यमिव [^२]विन्ध्याचलस्य, अंशकावतारमिव कृतान्तस्य, सहोदरमिव पापस्य, [^३]सारमिव
क़
कलिकालस्य, भीषणमपि महासत्त्वतया गम्भीरमिवोपलक्ष्यमाणम्, [^४]अभिर् [^1]भवनीयाकृविं
तिं [^५]मातङ्गनामानं शबरसेना- पतिमपश्यम् । अभिधानं तु [^७]पश्चात्तस्याहमश्रौषम् ।
आसीच्च मे मनसि — 'अहो, [^८]मोह [^९]प्राय [^१०]मेतेषां'" जीवितं साधुजन [^११]गर्हितं च चरितम् ।
तथा हि — पुरुषपिशितोपहारे धर्मबुद्धिः, आहारः साधुजन [^१२]गर्हितो मधुमांसादिः, श्रमो
मृगया, शौखं[^१३]शास्त्रं शिवारुतम्, [^१४]समुपदेष्टारः सदसतां कौशिकाः, प्रज्ञा शकुनिज्ञानम्, परिचिताः
श्वानः, राज्यं [^१५]शून्यास्वटवीषु, आपानकमुत्सवः, मित्राणि [^१६]क्रूरकर्मसाधनौ [^१७]नानि धनूंषि, सहाया
[ टि ]-- कृष्णेति । कृष्णं विष्णुमपि सुदर्शनेन रहितमिति विरोधः । परिहारपक्षे कृष्णं श्यामवर्णमत एवासुदर्शनं भीम-
दर्शनम् । भयोत्पादकत्वादिति भावः । स्वच्छन्देति । खस्वच्छन्देन स्वेच्छतया चारश्चरणं यस्यैवंभूतमपि दुर्ग
गं कोट्टमेकमद्वितीयं शरणमाश्रयो यस्येति विरोधः । परिहारपक्षे दुर्गा भवान्येकं शरणं यस्येति विग्रहः । क्षिति-
भृदिति । क्षितिभृद्राजा तस्य पादाश्चरणास्तदनुवर्तिनमपि तत्समीपस्थायिनमपि राजसेवा नृपसपर्या तस्या
अनभिज्ञमकुशल- मिति विरोधः । तत्परिहारपक्षे क्षितिभृत्पर्वतस्तस्य पादाः पर्यन्तपर्वतास्तदनुवर्तिनं तत्र स्थायिन-
मिति विग्रहः । अपत्येति । विन्ध्याचलस्य जलबालकाद्रेरपत्यमिव प्रसूतिमिव । अंशेति । कृतान्तस्य यमस्यां-
शावतारमिवैकदेशावतारमिव । सहोदरेति । पापस्यैनसः सहोदरमिव सोदरमिव । सारेति । कलिकालस्य
कलियुगस्य सारमिव सर्वस्वमिव । भीषणेति । भीषणमपि भयजनकमपि महञ्च्च तत्सत्त्वं च महासत्त्वं तस्य
भावस्तत्ता तया गम्भीरमिव गाम्भीर्यगुणयुक्तमिवोपलक्ष्यमाणं परिदृश्यमानम् । परैरिति शेषः । अभीति ।
अभिभवनीया तिरस्करणीयाकृतिरा- कारो यस्येति स तम् । अन्वयस्तु प्रागेवोक्तः । अभिधानं तु पश्चात्तस्याहमश्रौष
षं तस्य सेनापतेरभिधानं नामाहं पश्चात्तद्दर्शना- नन्तरमश्रौषमाकर्णयम् । अनुचरमुखादिति शेषः ।
आसीञ्च्चेति । मे मम मनसि चित्त आसीद्वबभूव । खेद इति शेषः । तदेव दर्शयति - अहो इत्यादिना ।
अहो इत्याश्चर्येति । एतेषां भिल्लानां जीवितं प्राणितं मोहोऽज्ञानं प्रायः प्रचुरं यत्र तादृशम् । चः पुनरर्थे । चरि-
तमाचरणं साधुजनैः सज्जनजनैर्गर्हितं निन्दितम् । तदेव विशेषतो दर्शयति- तथा हीति । पुरुषेति । पुरुषस्य
पुंसो यत्पिशितं मांसं तस्य य उपहारो भगवत्यै नैवेद्यदर्शनं तस्मिन्धर्मबुद्धिः श्रेयोधीः । आहार इति । आहारः
प्रत्यवै [^2]वसानं साधुजनैर्गहि॑िहितो निन्दितो मधुमांसादिर्मधु मद्यं माक्षिकं वा । मांसं प्रतीतम् । ते आदौ यस्येति बहु-
व्रीहिः । ।आदिशब्दात्कन्दादिपरिग्रहः । श्रम इति । श्रमः शक्तिसाधनायासः मृगयाऽऽखेटकः । शास्त्रमिति ।
शिवा शृगाली तस्या रुतं शब्दितं शास्त्रमुच्च- स्वरवेदपाठः । प्रबोधजनकत्वसाम्यात्तदुपमानम् । सदिति । सदसतां
शुभाशुभानां समुपदेष्टारो बोधकाः कौशिका उलूकाः । प्रज्ञेति । शकुनयः पतत्रिणस्तेषां स्थूलमहत्त्वादिना ज्ञानं
तदेव प्रज्ञा विवेकबुद्धिः । परीति । श्वानः सारमेयाः परिचिता विश्वासपात्राणि । राज्यमिति । शून्यासु जन
रहितासु अंअटवीषु विन्ध्याटवीषु राज्यं स्वामित्वम् । आपानकेति । उत्सवः संतुष्टिकार्यं तदेवापानमेवापानकम् ।
स्वार्थे कः । पानगोष्ठिका । मित्राणीति । क्रूरं यत्कर्म तत्साधनानि तद्धेतुभूतानि धनूंष्येव चापान्येव मित्राणि
सुहृदः । हितचिन्तकानीति यावत् । सहाया इति । विषेण दिग्धं लिप्तं मुखमाननं येषामेवंविधाः सायका
बाणास्त एव सहाया इष्टकार्यकर्तृत्वात्साहाय्यकारिणः । क इव । भुजंगाः सर्पा इव । एतेषां विषदिग्धमुखत्वं
टिप्प० -
[^1]F. अनभिभवनीयाकृतिम् दृढगात्रतया अपराजय्यमूर्तिम् । इत्येव पाठो व्याख्या चोचिता ।
[^2]F. भोजनमित्यर्थः ।
पाठा० -
[^१]G. प्रचार.
[^२]G. विन्ध्यस्यः .
[^३]G. सारथिम् .
[^४]G. अनभिभव.
[^५]G. मातङ्गक.
[^६]G. सर्वशबर .
[^७]G. तस्य पश्चात्.
[^८]G. घोर.
[^९]G. प्राज्य.
[^१०]G. एषाम्.
[^११]G. निर्वाहितम्.
[^१२]G. निन्दितः; विगर्हितः.
[^१३]G. शाले. स्त्रे.
[^१४]G. उपदेष्टारः.
[^१५]G. शून्याटवीषु.
[^१६]G. क्रूरकर्माणि, .
[^१७]G. धनं धनूंषि.