2023-02-26 17:00:21 by Narayan
This page has been fully proofread once and needs a second look.
अस्मिन्नेव तु काले यशोवत्या भ्राता, सुतमष्टवर्षदेशीयं
पीनप्रकोष्ठप्रतिष्ठितपुष्पलोहवलयं शैशवेऽपि सावष्टम्भं बीजमिव
वीर्यद्रुमस्य भण्डिनामानम् अनुचरं कुमारयोरर्पितवान्। राज-
पुत्रावपि सकलजीवलोकहृदयानन्ददायिनौ तेन प्रकृतिदक्षिणेन
मधुमाधवाविव मलयमारुतेन उपेतौ नितरां रेजतुः॥
क्रमेण च अपरेणेव भ्रात्रा प्रजानन्देन सह वर्धमानौ
यौवनमवतेरतुः। स्थिरोरुस्तम्भौ पृथुप्रकोष्ठौ दीर्घभुजार्गलौ
विकटोरःकवाटौ प्रांशुसालाभिरामौ महानगरसंनिवेशाविव
सर्वलोकाश्रयक्षमौ बभूवतुः॥
अथ चन्द्रसूर्याविव ज्योत्स्नायशःप्रतापाक्रान्तभुवनौ,
इन्द्रोपेन्द्राविव नागेन्द्रगतौ, राज्यवर्धन इति हर्ष इति सर्वस्यामेव
पृथिव्याम् आविर्भूतशब्दप्रादुर्भावौ स्वल्पीयसैव कालेन द्वीपान्त-
रेष्वपि प्रकाशतां जग्मतुः॥
एकदा च तावाहूय, भुक्तवान् अभ्यन्तरगतः पिता सस्नेह-
मवादीत्--"वत्सौ, प्रथमं राज्याङ्गं दुर्लभाः सद्भृत्याः। दर्पण-
[commentary]
अष्टौ वर्षाणि यस्य सः अष्टवर्ष:, ईषदसमाप्तः अष्टवर्षः अष्टवर्षदेशीयः।
पुष्पलोहो नाम रत्नविशेषः। अवष्टम्भो गर्वः। दक्षिणः अनुकूलः, दाक्षिणा-
त्यश्च। स्थिरोरुस्तम्भावित्यादीनि विशेषणानि समासभेदाश्रयणेनोभयत्रापि
योज्यानि। ऊरू सक्थिनी उरवः बृहन्तः। प्रकोष्ठः कूर्पराधोभागः, कक्ष्या
च। प्रकृष्टः कोष्ठः गृहमध्यमिति वा। सालः वृक्षविशेषः, प्राकारश्च । ज्योत्स्नावत्
यशः, यश इव ज्योत्स्ना च। प्रतापः कोशदण्डजं तेजः, आतपश्च। उपेन्द्रः
विष्णुः। नागः गजः, सर्पश्च। गतं गमनम्, गतः प्राप्तश्च। द्विर्गताः
आपः येषु तानि द्वीपानि॥
पीनप्रकोष्ठप्रतिष्ठितपुष्पलोहवलयं शैशवेऽपि सावष्टम्भं बीजमिव
वीर्यद्रुमस्य भण्डिनामानम् अनुचरं कुमारयोरर्पितवान्। राज-
पुत्रावपि सकलजीवलोकहृदयानन्ददायिनौ तेन प्रकृतिदक्षिणेन
मधुमाधवाविव मलयमारुतेन उपेतौ नितरां रेजतुः॥
क्रमेण च अपरेणेव भ्रात्रा प्रजानन्देन सह वर्धमानौ
यौवनमवतेरतुः। स्थिरोरुस्तम्भौ पृथुप्रकोष्ठौ दीर्घभुजार्गलौ
विकटोरःकवाटौ प्रांशुसालाभिरामौ महानगरसंनिवेशाविव
सर्वलोकाश्रयक्षमौ बभूवतुः॥
अथ चन्द्रसूर्याविव ज्योत्स्नायशःप्रतापाक्रान्तभुवनौ,
इन्द्रोपेन्द्राविव नागेन्द्रगतौ, राज्यवर्धन इति हर्ष इति सर्वस्यामेव
पृथिव्याम् आविर्भूतशब्दप्रादुर्भावौ स्वल्पीयसैव कालेन द्वीपान्त-
रेष्वपि प्रकाशतां जग्मतुः॥
एकदा च तावाहूय, भुक्तवान् अभ्यन्तरगतः पिता सस्नेह-
मवादीत्--"वत्सौ, प्रथमं राज्याङ्गं दुर्लभाः सद्भृत्याः। दर्पण-
[commentary]
अष्टौ वर्षाणि यस्य सः अष्टवर्ष:, ईषदसमाप्तः अष्टवर्षः अष्टवर्षदेशीयः।
पुष्पलोहो नाम रत्नविशेषः। अवष्टम्भो गर्वः। दक्षिणः अनुकूलः, दाक्षिणा-
त्यश्च। स्थिरोरुस्तम्भावित्यादीनि विशेषणानि समासभेदाश्रयणेनोभयत्रापि
योज्यानि। ऊरू सक्थिनी उरवः बृहन्तः। प्रकोष्ठः कूर्पराधोभागः, कक्ष्या
च। प्रकृष्टः कोष्ठः गृहमध्यमिति वा। सालः वृक्षविशेषः, प्राकारश्च । ज्योत्स्नावत्
यशः, यश इव ज्योत्स्ना च। प्रतापः कोशदण्डजं तेजः, आतपश्च। उपेन्द्रः
विष्णुः। नागः गजः, सर्पश्च। गतं गमनम्, गतः प्राप्तश्च। द्विर्गताः
आपः येषु तानि द्वीपानि॥