2023-03-22 06:27:07 by Rupa shandilya
This page has been fully proofread once and needs a second look.
। गङ्गालहरी ।
मुखमितिवत्सलिल विशेषणम् । पु० सौदर्य सम्यकदरी हि
माचलकन्दरं तत्र भवं सौदरं भवार्थेऽणू । सौदरमेव सौदर्य-
मिति चातुर्वर्ण्यादित्वात्प्ष्यञ् । आदौ हिमाचले प्रकाशित-
मिति भावः । अथवा सुधायाः सौदर्य भ्रातृरूपम् 'सोदरा-
द्यत्' इति यः । अत्र दरमित स्मिमिति श्लोकपषर्यन्तं शिखरिणीछन्दः ।
तल्लक्षणं तु 'रसै रुद्रैश्छिन्ना यमनसभला गः शिखरिणी' ति वृत्त-
रत्नाकरोक्तम् । 'शिखरिणीयय्मौन्सौम्लौमृगृतुरुद्राः' इति पैङ्गलं
च बोध्यम् । ननु छन्दोन्तरं त्यक्त्वानेनैव छन्दसा किमिति वर्ण-
नमिति चेदत्रोच्यते – शिखरिणी
छन्दसि जलदेवताकयगण-
स्यादौ सच्चेत्त्वेन जलस्पर्शरूपाभिमतफलसिद्धिर्भविष्यतीत्याशयेन
अशोकवनिकान्यायेन वेति कृतधियो विदांकुर्वन्तु । तदुक्तम्-
'मो भूमिः श्रियमातनोति य जलं वृद्धी र वह्निर्मृतितिं सो वायुः
परदेशद्रगमनं त व्योम शून्यं फलम् । जः सूर्यो रुजमादधाति
विपुलां भेन्दुर्यशो निर्मलं नो नाकः सुखमीप्सितं फलमिदं प्रा-
हुर्गणानां बुधाः' इति । किमपितन् इत्येकं पदं वा । किमपि
अनिर्वचनीयं मोक्षप्राप्तिरूपफलं तनोति विस्तारयतीति किमपि
तन् 'तनु विस्तारे' क्विप् । एतत्पक्षे कथंभूतं जलमिति योज्यम् ।
अत्र वाचकलुप्तोपमालंकारः । तदुक्तम् 'उपमा यत्र सादृश्य-
लक्ष्मीरुल्लसति द्वयोः' इति । समृद्धं सौभाग्यमिति आदौ रूपकं
च । रूपकोपमयोः संकरः ॥ १ ॥
इदानीं प्रवाहरूपत्वेन जलं वर्णयन्स्वाभिमतं प्रार्थयते
दरिद्राणां दैन्यं दुरितमथ दुर्वासनहृदां
द्रुतं दूरीकुर्वन्सकृदुपगतो दृष्टिसरणिम् ॥
Oriental
Research Institute
INSTITUTE
POONA
मुखमितिवत्सलिल विशेषणम् । पु० सौदर्य सम्यकदरी हि
माचलकन्दरं तत्र भवं सौदरं भवार्थेऽणू । सौदरमेव सौदर्य-
मिति चातुर्वर्ण्यादित्वात्
मिति भावः । अथवा सुधायाः सौदर्य भ्रातृरूपम् 'सोदरा-
द्यत्' इति यः । अत्र दर
तल्लक्षणं तु 'रसै रुद्रैश्छिन्ना यमनसभला गः शिखरिणी' ति वृत्त-
रत्नाकरोक्तम् । 'शिखरिणी
च बोध्यम् । ननु छन्दोन्तरं त्यक्त्वानेनैव छन्दसा किमिति वर्ण-
नमिति चेदत्रोच्यते – शिखरिणी
स्यादौ स
अशोकवनिकान्यायेन वेति कृतधियो विदांकुर्वन्तु । तदुक्तम्-
'मो भूमिः श्रियमातनोति य जलं वृद्धी र वह्निर्मृ
परदेशद्रगमनं त व्योम शून्यं फलम् । जः सूर्यो रुजमादधाति
विपुलां भेन्दुर्यशो निर्मलं नो नाकः सुखमीप्सितं फलमिदं प्रा-
हुर्गणानां बुधाः' इति । किमपितन् इत्येकं पदं वा । किमपि
अनिर्वचनीयं मोक्षप्राप्तिरूपफलं तनोति विस्तारयतीति किमपि
तन् 'तनु विस्तारे' क्विप् । एतत्पक्षे कथंभूतं जलमिति योज्यम् ।
अत्र वाचकलुप्तोपमालंकारः । तदुक्तम् 'उपमा यत्र सादृश्य-
लक्ष्मीरुल्लसति द्वयोः' इति । समृद्धं सौभाग्यमिति आदौ रूपकं
च । रूपकोपमयोः संकरः ॥ १ ॥
इदानीं प्रवाहरूपत्वेन जलं वर्णयन्स्वाभिमतं प्रार्थयते
दरिद्राणां दैन्यं दुरितमथ दुर्वासनहृदां
द्रुतं दूरीकुर्वन्सकृदुपगतो दृष्टिसरणिम् ॥
Oriental
Research Institute
INSTITUTE
POONA