2022-10-31 04:45:12 by Dhunee_Sarayu
This page has been fully proofread once and needs a second look.
[ सर्गः ४
गीतगोविन्दकाव्यम्
ध्यायत्युद्धमति प्रमीलति पतत्युद्याति मूर्च्छत्यपि ।
ए[^१]तावत्यतनुज्वरे वरतनुर्जीवेन्न किं ते रसा-
स्व
त्स्वर्वैद्यप्रतिम प्रसीदसि यदि त्यक्तोऽन्यथा
सर्वत्रोपमालंकारः ॥ ८ ॥ इदानीं भक्त्याख्या भावितमरणशंसन
चयति—
चयति--<pratika>सेति ।
वतीमवस्थां प्राप्तवत्यतनुज्वरे । पक्षे अतनुज्वरे महति ज्वरे सति यदि प्रसीदसि
ततः सा वरतनुः तव रसात् शृङ्गारा
चेन्न प्रसीदसि तदा अन्त एवान्तकः मरणमसि, मरणहेतुत्वात्त्वमेव मरणमिति ।
अथवा । हे स्वर्वैद्यप्रतिम अश्विनीकुमारतुल्य वैद्य, यदि प्रसीदसि ततस्ते रसात्पार-
दादिनिष्पन्नौषधात्सा वरतनुर्न जीवेत् ? अपि तु जीवेदेव । अन्यथा अन्तको यमो
नासि ? अपि तु यम एव । वरतनुरिति हेतुगर्
वश्यं जीवनीयेति तात्पर्यम् । सा राधा न केवलं बाह्यवृत्त्या त्वय्यनुरक्ता किंतु सा-
त्त्विकभावेनापि त्वदायत्तजीविते
सा रोमा
वित्यष्टौ सात्विका मताः
रोमाञ्चित इत्यर्
दिना रोमाञ्च उक्तः । सीत्करोतीति वैवर्ण्यम् । विलपत्युद्यातिभ्यामश्रु । उद्यातीति निः-
च्छ्रोतॄन्गायकांश्च । कीदृशम् । केशवपदमुपनीतम् ॥ ८ ॥ <pratika>सा रोमाञ्चतीति ।
राधा रोमाञ्चति रोमाण्यञ्चति प्रफुल्लयति । उद्गमयतीत्यर्थः । यद्वा रोमाञ्चोऽस्या
अस्तीत्यर्शआदित्वादच्प्रत्यये रोमाञ्चः सिद्ध इवाचरति रोमाञ्चयति । यद्वा रोमाञ्चपदं
लक्षणया रोमाञ्चवतीपरम् । तथा च ओजस्वीवाचरतीत्यादिवद्रोमाञ्चवतीवाचरतीत्यर्थः
अनेनाभिलाषः कथितः । सीत्करोति सीत्कारं करोति । अनेन चिन्तास्मृती कथिते ।
अथ च विलपति, स शूरः सुन्दरश्चेत्यादिनायकगुणान्विशेषेणालपति । अनेन गुणकीर्तन-
मुक्तम् । उत्कम्पते कथं विरहदुःखं सोढव्यमिति कम्पयुक्ता भवति । ताम्यति ग्लाना
भवति । ध्यायति तव ध्यानं करोति । एतैर्विशेषणैरुद्वेगावस्था कथिता । उद्
क्रीडादि
लिङ्गनादिजन्यसुखभावेन चक्षुषी निमीलयति । अनेनोन्मा
स्थातुमशक्यतया भूमौ पतति । पश्चाद्भावनया त्वां दृष्ट्वा कथं कथमप्युद्याति त्वदभ्युद्गम
करोति । अनेन व्याधिः कथितः । ततो मूर्च्छति मूर्च्
कथिता । क्रियादीपकोऽयमलंकारः । तल्लक्षणमुक्तं प्राक् । ननु जडतापर्यन्तावस्था यदि
जातैव तदा किमङ्गसङ्गे नेत्यत आह -
तत्सदृश । एतादृश्यतनुज्वरे त्वं यदि प्रसीदसि तदा सा वरतनुः कमनीयदेहा ते तव
।
[^१
CC-0 Pt. Chakradhar Joshi and Sons, Dev Prayag. Digitized by eGangotri