2022-10-20 05:34:27 by Dhunee_Sarayu
This page has been fully proofread once and needs a second look.
दशमुखमौलिबलिं रमणीयम् ।
केशव धृतरा[^१]मशरीर जय जगदीश हरे ॥ ७ ॥
[ सर्गः १
-
पचारन्यायेन स्नानेन पापहानिः । तथा च दुःखत्रयाभिघातः । उभयमपि क्रियाविशे-
षणं वा । स्नपयसीति
ख
स्वभावोक्तिरलंकारः । अत्र बीभत्सो रसः । प्रलयेत्यादिपदषट्के धीरोद्धतो नायकः ।
तल्लक्षणं सङ्गीतराजे रसरत्नकोशे
विकत्थनश्चैव धीरोद्धत उदाहृतः" ॥ तद्गुणाः -- दार्ढ्यं, तेजस्विता, दक्षता, धार्मिकत्वं
चेति । तल्लक्षणं रसरत्नकोशे यथा -
पाद्यसहनं तेजः प्राणात्ययेष्वपि । दक्षता क्षिप्रकारित्वं धार्मिकत्वं तु तत्कृतिः" ॥ ६ ॥
अथ रामः । धृतरामशरीर इति ध्रुवे विशेषः । <pratika>वितरसीति । </pratika> हे राम, त्वं वित-
रसि ददासि । दशमुखमौलिबलिं रावणस्य मौलय एव बलिः । मौलिशब्दः
शिरोवाची । अथवा मौलिशब्दः किरीटे वर्तते ।
मौलयस्त्रयः
च्छिरांसि लक्ष्यन्ते । शिरांसि छेदंछेदं दिक्पतिभ्यो बलिदानं कृतवानित्यर्थः । जगतां
रक्षोपलक्षणोपद्रवोपशान्त्यै रक्षः
किंभूतं बलिम् । दिक्पतिकमनीयमभिलषणीयम् । पुनः किंभूतम् । रावणवधद्वारा
लोकाभिरामत्वाद्रमणीयम् । अत्र यावन्तो दिक्पतयस्तावन्त्येव शिरांसीति कम-
नीयत्वे हेतुः । अत्रापि वितीर्णवानिति वक्तव्ये तत्कालापेक्षया वर्तमानापदेशो वा ।
यो वितीर्णवान्स त्वं जय इत्यादिकल्पनीयम् । अत्र जातिरलंकारः । वितरसीत्यत्र
-
जगत् । शमितभवतापं शमितो भवस्य संसारस्य तापः संतापो येन तादृशम् । प्राणिनां
पापसंबन्धादेव संतापस्तत्तीर्थस्नानेन तु सर्
शोऽप्यभूदिति । अस्य दर्शनमात्रेण तापो गच्छति, जले मज्ज
एवेति ध्वनिः ।
संतापश्रेयःशंकरजन्मसु
हे केशव, धृतं रघुपतेः रामचन्द्रस्य रूपं येन तादृश, त्वं जय । श्रीरामावतारपुरुषार्थ-
माह -
मस्तकानि समुकुटानि तान्येव बलिमुपहारं वितरसि ददासि । कीदृशम् । दिक्पतिकमनीयं
दिशां ये पतय इन्द्रादयस्तेषां कमनीयमभीष्टम् । तत्र हे
मौलिः केशे च संयते
-
[^१
CC-0Pt. Chakradhar Joshi and Sons, Dev Prayag. Digitized by eGangotri