2022-10-19 05:10:58 by Dhunee_Sarayu
This page has been fully proofread once and needs a second look.
गीतगोविन्दकाव्यम्
पद्मावतीचरणचारणचक्रवर्ती ।
. [ सर्गः १
"प्रधाने यत्र वाक्यार्थे यत्रायान्ति रसादयः । काव्ये तस्मिन्नलंकारो रसादिरिति मे
'प्रधाने यत्र वाक्यार्थे यत्रायान्ति रसादयः । काव्ये तस्मिन्नलंकारो
मतिः
क्षे
दोषमात्राभिरनल्पगुणगुम्फिता । विपञ्ची
वस्थानसूचिका कौशिकी वृत्तिः । संभाविता गीतिः । तस्याश्च लक्षणम्
भूरिगुरुर्द्विकला वार्तिके पथि
स्वाधीनपतिका नायिका ॥ पूर्वार्धेऽभिलाषलक्षणो विप्रलम्भः । अपरार्धे संभोगश्च
शृङ्गारः । एवं केलय इति कथाबीजलक्षणं वस्त्वपि निर्दिष्टं भवति ॥ एवं च त्रिवि-
धमपि काव्यमुखं महाकविना समुन्मीलितं भवति ॥ यदत्र कश्चित्संभोगशृङ्गारल-
क्षणं वस्त्ववदत् स एव चास्य विवेचनक्षमः ॥ शार्दूलविक्रीडितं छन्दः । यथा -
श्वैर्मसजस्तताः सगुरवः शार्दूलविक्रीडितम्" ॥ १ ॥ कविरिदानीं सकलकलिकलुषहारि-
हरिचरितानुस्मरणसरसतापादनेन तद्भक्ता
करणस्तत्फलभूतं शृङ्गारोत्तरं प्रबन्धं कर्तुं प्र
विरेतं गीतगोविन्दाभिधं प्रबन्धं करोति । अत्र जगदानन्दकन्दलीकन्द
विन्दमकरन्दामोदमधुरतरा
जयदेवकविर्देवदेवे भगवत्याविष्टचित्तः कलिकलुषान्तःकरणत्वेनेतस्ततः परिविक्षिप्तान्
सुखेन तदभिमुखीकरणाय कलावती
पयिषुः
निरूपणैः ॥
र्थं
र्थयोरुपरि वर्तमानस्य पुरुषार्थ
द्वारेण नितम्बिनीमूलत्वमुपदर्शयितुं तद्विशिष्टं वासुदेवं विवर्णयिषुरिमं प्रबन्धमुपनि-
बध्नाति । तथा चोक्तमभियुक्तैः
किं त्वेतत्सुखसाध्यमस्ति युगलं सम्यग्यदि ज्ञायते । तल्लक्ष्मीसमुपार्जनं पुलकिनां
रक्तस्वरं गायतां तत्कान्तारतिनिस्तरङ्गमनसामुत्पद्यते नन्दनः ॥
'
"रहश्चोपांशु चालिङ्गे एकान्तार्थेऽव्ययम्
लजनमनोहरं शृङ्गाररसगर्
चा
<pratika>वाग्देवतेति ।</pratika> जयदेवकविरेतं गीतगोविन्दाख्यं प्रबन्धं करोति । कीदृशम् । श्रीः लक्ष्मी
राधारूपेणावतीर्णा, वासुदेवः कृष्णस्तयो रतिकेलिकथया सुरतक्रीडानुवर्णनेन समेतं
युक्तम् । ननु वासुदेवकेलिवर्णनं बहुषु ग्रन्थेषु वर्तत इति किमनेनेत्यत आह
बा
वाक्स्वरूपा या देवता सरस्वती तस्याश्चरितेन प्रसादमाधुर्यादिगुणसंपन्नलोकोत्तरकाव्यरच
नारूपेण चित्रितं चित्रमालेख्यं तद्युक्तं कृतं चित्तरूपं सद्म गृहं यस्य सः । अत्र सकल-
जनाह्लादकारित्वेन नानावर्णमयत्वेन वाग्देवताचरितस्य चित्रत्वेन निरूपणम् । चित्तं च
विचित्रकविता
बि
मस्थानत्वेन सद्मतया निरूपितम् । अपरमपि गृहं विविधपुत्रिकाभिरालेख्यैर्मण्डितं भव-
CC-0Pt. Chakradhar Joshi and Sons, Dev Prayag. Digitized by eGangotri