गद्यत्रयं रामानुजकृतं सटीकम् /80

48
 
स्वसङ्कल्पानुविधायि -स्वरूप -स्थिति- प्रवृत्ति-
शरणागतिगद्यम् -
 

श्रु. भा. - अथ लीलाविभूतिः - '[^1]नियमनञ्च धारणसिद्धम्,[^1] स्वसङ्कल्प इति ।
शेषत्वमाह- स्व इति । कालस्य प्रकृत्यनन्तरानुक्तिः प्रकृतिपुरुषयो- स्संयोग वियोगहेतुत्वात् ।
'तस्यैव तेऽन्येन धृते वियुक्ते रूपान्तरम्' इति ह्युच्यते ।
 
KAUAKSUAUSÜÂURUAUAYAGRUAURYAVRUAWAYAGRÜNÜRÜAKAUA
 
-
 
र.र.
र.र.- एवं नित्यविभूतियोग उक्त; अथ तत्प्रतिद्वन्द्विलीलाविभूतियोगं वदन् 'कारणं तु
ध्येयः' (अथर्व.२) 'यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वम्' (श्वे.उ.६-१८) इत्यादिप्रसिद्धस्य मुमुक्षुसमाश्रयणीयस्य
'यतो वा इमानि भूतानि जायन्ते', (तै.उ.भृ.१) 'जन्माद्यस्य यतः' (ब्र.सू. १-१-२) इत्याद्युक्तं
लक्षणमप्याह - स्वसङ्कल्प इति । बद्धानां ईश्वराभिमतापरिज्ञानेन प्रायशः प्रवृत्तिः इति ज्ञापयितुं
अचित्समभिव्याहारेण सर्वचिदचित्सा धारणं'[^2] सङ्कल्पानु- विधायित्वम् उक्तम् । प्रकृत्यादीनां
स्वरूपस्थित्योरीश्वरनित्येच्छावशेन नित्यसिद्धत्वमिहाभिप्रेतम् । प्रवृत्तिषु तु
सङ्कल्पजन्यत्वम् । प्रकृतेस्स्वरूपं त्र्यैगुण्येन निरूप्यम् । संसारिपुरुषस्य तु
सङ्कुचितज्ञानत्वेन । कालस्य तु कलामुहूर्तादिमयत्वेन । त्रयाणां स्थितिः पूर्ववत् ।
प्रवृत्तिः व्यापारः । अत्र प्रकृतिग्रहणं प्राकृतानामप्युपलक्षणम् । तेन नारायणशब्देन
'नराज्जातानि तत्त्वानि' (म.भा.आनु.१८६-७) इत्याद्युक्तनिरुक्तिस्सूच्यते । प्रकृत्यात्मक

जगदुक्त्या वा कार्यतत्वसङ्ग्रहः । लीलाविभूतेरशेषत्वान्यशेषत्वभ्रम- सम्भवस्थानत्वात्
तत दपनोदनायाऽत्र स्वशेषतैकस्वभावत्वमुक्तम् । शेषत्वस्य शरीरलक्षणत्वसिद्धयै
यावत्सत्ताकत्वमिह विवक्षितम् । तथा निरुपाधिका- न्यशेषत्वराहित्यं च । अत्र
शरीरस्वभावेष्वाधेयत्वादिषु सङ्कल्पानुविधायि- त्वोक्त्या नियाम्यत्वं शाब्दम् ।
आधेयत्वमप्यभिप्रेतम् ।
 
1. निगमनं धारणं च इ ।
 

प्रकृत्यात्मकत्वं भोग्यभोगोपकरणदौ । समष्टिव्यष्टिपुरुषविभागरूपतया

पुरुषात्मकत्वं भोक्तृवर्गे । अत्र भोक्तृत्वं कर्मोपाधिकम् । परमपदे तु निरुपाधिकभोक्तॄणां
सतामप्यनुक्तिः तत्रत्यानां स्वाधीनस्वार्थभोक्तृत्व- भ्रमराहित्याभिप्रायेण ।
 

 
 
[^1]. निगमनं धारणं च- इ ।
[^2]. धारणं परिज्ञानेन आ ।