2023-02-16 10:40:17 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सव्याख्यम्
6
याया अनुपपत्तयः परैरुद्भावितास्तास्सर्वास्सर्वैराचार्येस्सर्वत्र परा-
क्रम्य निरस्ता इति नास्माभिस्तत्र यत्यते, संग्रहव्याख्याने प्र-
वृत्तत्वात् । नन्वेवं वाक्यजन्यज्ञानान्निवृत्तोपि संसार: सुषुप्तिप्रळय-
योरिव पुनरपि कदाचिदुद्भवेदित्याशङ्कयाह –'यत्साक्षात्' इत्यादिना ।
यत्साक्षात्करणात् ' यस्य स्वप्रकाशनिष्प्रपञ्चसच्चिदानन्दस्वरूपस्य
ब्रह्मणस्साक्षात्करणात् अपरोक्षतया सोहमस्मीतिज्ञानात् 'भवाम्भो-
निधौ' संसारसमुद्रे 'पुनः ' भूयः 'आवृत्तिः' आवर्तनमागमनं 'न भवेत्'
न स्यात्, 'तरति शोकमात्मवित् " 'ब्रह्म वेद ब्रह्मैव भवति 12
'न स पुनरावर्तते " इत्यादिश्रुतिशतेभ्यः । सुषुप्तिप्रळययोर्मूलाज्ञा-
नस्य विद्यमानत्वात् पुनरुत्थानम्, तस्य वाक्यजन्यज्ञानेनात्र नष्ट-
त्वान्न मुक्तस्य पुनरुत्थानमिति भावः । तस्मै नम इति ॥ ३ ॥
११
नच जगतः कथमात्मसत्ताभानाभ्यां तद्वत्त्वम् ? आत्मवत्स्वत
एव सत्ताप्रकाशौ जगतो भवेतामित्याशङ्कचम्, आत्मवज्जगतस्स्वत-
स्सत्त्वे तद्वदेवोत्पत्तिविनाशानुपपत्तेः, तद्वदेव करणाद्यनपेक्षया सर्व-
दा भानप्रसङ्गाच्च, न स्वतस्सत्ताप्रकाशौ भवतो जगतः ; किन्तु
आत्मसत्ताप्रकाशाभ्यामेव जगतोपि सत्ताप्रकाशौ । नन्वेवं तर्हि सर्वस्य
जगत आत्मन्यध्यस्तत्वे भवन्मते कथं करणाद्यपेक्षा ? प्रकाशरू-
पात्मसम्बन्धादेव सर्वं सर्वदा किमिति न भायात्? सर्वगतचैतन्य -
स्याविरोधेनाज्ञानावृतत्वे वा कथं कादाचित्कं जगतो भानम् ?
अज्ञानस्य चैतन्यातिरिक्तनिवर्तकाभावात्तस्य चाविरोधित्वादित्याश-
ङ्याह – नानाच्छिद्रेति ॥
1छां, ७-१-३.
2मुण्ड, ३-२-१.
कालामि. २.
6
याया अनुपपत्तयः परैरुद्भावितास्तास्सर्वास्सर्वैराचार्येस्सर्वत्र परा-
क्रम्य निरस्ता इति नास्माभिस्तत्र यत्यते, संग्रहव्याख्याने प्र-
वृत्तत्वात् । नन्वेवं वाक्यजन्यज्ञानान्निवृत्तोपि संसार: सुषुप्तिप्रळय-
योरिव पुनरपि कदाचिदुद्भवेदित्याशङ्कयाह –'यत्साक्षात्' इत्यादिना ।
यत्साक्षात्करणात् ' यस्य स्वप्रकाशनिष्प्रपञ्चसच्चिदानन्दस्वरूपस्य
ब्रह्मणस्साक्षात्करणात् अपरोक्षतया सोहमस्मीतिज्ञानात् 'भवाम्भो-
निधौ' संसारसमुद्रे 'पुनः ' भूयः 'आवृत्तिः' आवर्तनमागमनं 'न भवेत्'
न स्यात्, 'तरति शोकमात्मवित् " 'ब्रह्म वेद ब्रह्मैव भवति 12
'न स पुनरावर्तते " इत्यादिश्रुतिशतेभ्यः । सुषुप्तिप्रळययोर्मूलाज्ञा-
नस्य विद्यमानत्वात् पुनरुत्थानम्, तस्य वाक्यजन्यज्ञानेनात्र नष्ट-
त्वान्न मुक्तस्य पुनरुत्थानमिति भावः । तस्मै नम इति ॥ ३ ॥
११
नच जगतः कथमात्मसत्ताभानाभ्यां तद्वत्त्वम् ? आत्मवत्स्वत
एव सत्ताप्रकाशौ जगतो भवेतामित्याशङ्कचम्, आत्मवज्जगतस्स्वत-
स्सत्त्वे तद्वदेवोत्पत्तिविनाशानुपपत्तेः, तद्वदेव करणाद्यनपेक्षया सर्व-
दा भानप्रसङ्गाच्च, न स्वतस्सत्ताप्रकाशौ भवतो जगतः ; किन्तु
आत्मसत्ताप्रकाशाभ्यामेव जगतोपि सत्ताप्रकाशौ । नन्वेवं तर्हि सर्वस्य
जगत आत्मन्यध्यस्तत्वे भवन्मते कथं करणाद्यपेक्षा ? प्रकाशरू-
पात्मसम्बन्धादेव सर्वं सर्वदा किमिति न भायात्? सर्वगतचैतन्य -
स्याविरोधेनाज्ञानावृतत्वे वा कथं कादाचित्कं जगतो भानम् ?
अज्ञानस्य चैतन्यातिरिक्तनिवर्तकाभावात्तस्य चाविरोधित्वादित्याश-
ङ्याह – नानाच्छिद्रेति ॥
1छां, ७-१-३.
2मुण्ड, ३-२-१.
कालामि. २.